آموزش جامع انواع حذف

حذف در جمله: هنرِ نگفتن و فهماندن!

گاهی وقت ها در صحبت کردن یا نوشتن، بعضی از کلمه ها یا بخش هایی از جمله را نمی آوریم، چون یا قبلاً گفته ایم یا آنقدر واضح است که نیازی به گفتنش نیست. مثل وقتی که دوستی می پرسد «کجا بودی؟» و شما جواب می دهید «خانه.» در اینجا شما فعل «بودم» را حذف کرده اید، چون از سوال دوستتان مشخص بود که منظور چیست. به این نیاوردنِ بخشی از جمله که قابل حدس زدن است، در دستور زبان حذف می گویند. حذف باعث می شود کلام ما کوتاه تر، روان تر و گاهی زیباتر شود (در ادبیات به آن ایجاز به حذف هم می گویند).

اما این حذف بی حساب و کتاب نیست! حتماً باید نشانه ای در جمله یا متن وجود داشته باشد که به ما کمک کند بفهمیم چه چیزی حذف شده است. به این نشانه، قرینه می گوییم.

قرینه: ردپای بخش حذف شده!

قرینه یعنی نشانه ای که به ما کمک می کند تا جزء حذف شده را پیدا کنیم. قرینه دو نوع اصلی دارد:

۱. قرینه لفظی (Verbal Clue)

وقتی که کلمه یا بخش حذف شده، عیناً در قسمت دیگری از همان جمله یا جملات نزدیک آمده باشد، می گوییم حذف به قرینهٔ لفظی صورت گرفته است.

۲. قرینه معنوی (Contextual/Semantic Clue)

وقتی که کلمه یا بخش حذف شده در جمله نیامده، اما از معنای کلی جمله، موقعیت کلام یا دانش مشترک بین گوینده و شنونده قابل فهم است، می گوییم حذف به قرینهٔ معنوی صورت گرفته است.

چه چیزهایی در جمله حذف می شوند؟ (انواع حذف)

بخش های مختلفی از جمله ممکن است حذف شوند، اما رایج ترین آن ها عبارتند از:

۱. حذف فعل

این رایج ترین نوع حذف است، به ویژه حذف فعل های ربطی (است، بود، شد) و فعل هایی که در جمله تکرار می شوند.

• به قرینه لفظی: من به خانه رفتم و او نیز [رفت].
• به قرینه معنوی: کار نیکو کردن از پر کردن [است].

۲. حذف شناسهٔ فعل

گاهی فقط شناسهٔ فعل (ـَم، ـی، ـَد، ...) حذف می شود، به ویژه وقتی دو فعل با فاعل یکسان پشت سر هم می آیند.

• به قرینه لفظی: او کتاب را برداشت و خواند[-]. (شناسه سوم شخص مفرد که معمولاً علامتی ندارد، حذف شده است).
• به قرینه لفظی: ما آمدیم و نشست[یم]. (شناسه «ـیم» به قرینهٔ فعل «آمدیم» حذف شده).

۳. حذف نهاد (فاعل/مسندالیه)

نهاد، به خصوص اگر ضمیر شخصی جدا باشد (من، تو، او،...)، اغلب به قرینهٔ شناسهٔ فعل حذف می شود.

• به قرینه معنوی (شناسه): [من] به مدرسه رفتم. / [او] درس می خواند.

۴. حذف منادا

گاهی منادا (کسی یا چیزی که مورد خطاب قرار می گیرد) یا حرف ندای آن حذف می شود.

• حذف حرف ندا (به قرینه معنوی): پروردگارا، ما را دریاب. (ای حذف شده).
• حذف منادا (به قرینه معنوی): ای [عشق] که از هرچه گوییم بالاتری! (منادا از مفهوم شعر فهمیده می شود).

۵. حذف های دیگر

گاهی بخش های دیگری مثل مفعول، متمم، مسند، یا حتی بخشی از گروه اسمی نیز ممکن است به قرینه حذف شوند، اما حذف فعل، شناسه و نهاد رایج تر است.

تمرین برای یادگیری بهتر

در جملات و ابیات زیر، بخش حذف شده و نوع قرینه (لفظی یا معنوی) را مشخص کنید.

نکات کنکوری و تکمیلی حذف

سوالات پرتکرار حذف در امتحانات و کنکور

شناسایی بخش حذف شده، تعیین نوع قرینه و شمارش جملات با در نظر گرفتن حذف، از مباحث مهم و پرتکرار در آزمون ها هستند.

سوالات تستی (همراه با پاسخ تشریحی):

سوالات تشریحی (همراه با پاسخ کامل):