آموزش جامع قید

قید: رنگ آمیزی جمله ها با جزئیات!

تصور کنید می گویید: «او آمد.» این جمله کامل است، اما خیلی ساده و بی روح به نظر می رسد. حالا اگر بگوییم: «او دیروز به سرعت آمد.» یا «او احتمالاً فردا می آید.» می بینید که با اضافه کردن کلماتی مثل «دیروز»، «به سرعت»، «احتمالاً» و «فردا»، اطلاعات بیشتری دربارهٔ زمان، حالت و چگونگی آمدن او دادیم و جمله را پربارتر کردیم. به این کلمات یا گروه هایی که توضیحی دربارهٔ فعل، صفت، مسند یا حتی قید دیگری می دهند، قید می گوییم.

قیدها مانند رنگ ها و جزئیات در یک نقاشی هستند؛ به جمله عمق و دقت می بخشند و به ما کمک می کنند تا منظور خود را واضح تر بیان کنیم. شناخت قید و انواع آن برای درک کامل جمله و تحلیل درست آن ضروری است.

قید چیست و چه کاری انجام می دهد؟

قید کلمه یا گروهی از کلمات است که معمولاً توضیحی دربارهٔ یکی از موارد زیر می دهد:

• فعل: توضیح می دهد که فعل چگونه، کی، کجا، چقدر و... انجام شده است. (مثال: او سریع دوید).
• صفت: شدت یا چگونگی صفت را بیان می کند. (مثال: هوای بسیار خوب).
• مسند: توضیحی دربارهٔ مسند می دهد. (مثال: او واقعاً باهوش است).
• قید دیگر: شدت یا چگونگی قید دیگری را مشخص می کند. (مثال: او خیلی خوب حرف می زند).
• کل جمله: گاهی قید، نظر گوینده دربارهٔ کل جمله را بیان می کند (تأکید، تردید و...). (مثال: متأسفانه، او نیامد).

چگونه قید را در جمله تشخیص دهیم؟

یکی از راه های رایج برای تشخیص قید، آزمون حذف است. قیدها معمولاً از ارکان اصلی جمله (نهاد، فعل، مفعول، مسند) نیستند و می توان آن ها را از جمله حذف کرد، بدون اینکه ساختار دستوری جمله ناقص شود (البته ممکن است بخشی از اطلاعات جمله از بین برود).

انواع قید از نظر معنا

قیدها بر اساس مفهومی که به جمله اضافه می کنند، انواع مختلفی دارند. مهم ترین آن ها عبارتند از:

• قید زمان: زمان وقوع فعل را نشان می دهد. (امروز، دیروز، فردا، شب، اکنون، همیشه، هرگز، گاهی، قبلاً، بعداً، ...)
  مثال: دیروز به کتابخانه رفتم.
• قید مکان: مکان وقوع فعل را نشان می دهد. (اینجا، آنجا، بالا، پایین، بیرون، درون، نزدیک، دور، هرجا، ...)
  مثال: کتابم اینجا است.
• قید حالت (چگونگی): چگونگی انجام فعل یا حالت فاعل/مفعول را نشان می دهد. (خوب، بد، سریع، آهسته، شادمان، گریان، دوان دوان، ...)
  مثال: او خندان وارد شد.
• قید مقدار (کمیت): اندازه، درجه یا مقدار فعل، صفت یا قید دیگر را نشان می دهد. (بسیار، خیلی، کم، اندکی، کاملاً، تقریباً، ...)
  مثال: هوا خیلی سرد است.
• قید ترتیب: ترتیب انجام کار را نشان می دهد. (اول، دوم، ابتدا، سپس، ...)
  مثال: ابتدا دست هایت را بشوی.
• قید تأکید: بر وقوع فعل یا مفهومی تأکید می کند. (حتماً، قطعاً، بی شک، البته، به راستی، ...)
  مثال: حتماً فردا می آیم.
• قید تردید (شک): شک و تردید را دربارهٔ وقوع فعل نشان می دهد. (شاید، گویا، گویی، احتمالاً، به گمانم، ...)
  مثال: شاید باران ببارد.
• قید نفی: مفهوم فعل را نفی می کند. (نه، هرگز، به هیچ وجه، ...)
  مثال: هرگز دروغ نگو.
• قید پرسش: برای پرسش دربارهٔ زمان، مکان، حالت و... به کار می رود. (کجا؟ کی؟ چگونه؟ چقدر؟ چرا؟ ...)
  مثال: چرا دیر آمدی؟
• قید تکرار: تکرار وقوع فعل را نشان می دهد. (باز، دوباره، مکرر، ...)
  مثال: او دوباره سوال پرسید.
• قید استثنا: (فقط، تنها، ...)
  مثال: فقط او آمده بود.

انواع قید از نظر ساختار

قیدها از نظر ساختاری می توانند به شکل های زیر باشند:

• قید ساده (مُفرَد): قیدهایی که فقط یک کلمه هستند. (زود، خوب، بد، بالا، پایین، امروز، هرگز، شاید، ...)
• قید مُرکّب: قیدهایی که از ترکیب دو یا چند جزء ساخته شده اند. (دوان دوان، آرام آرام، پاورچین پاورچین، شبانه روز، ...)
• گروه قیدی: قیدهایی که از چند کلمه تشکیل شده اند اما حرف اضافه ندارند. (همین الان، سال گذشته، ...)
• متمم قیدی (گروه حرف اضافه ای): این قیدها ساختار حرف اضافه + اسم (متمم) دارند و مفهوم قیدی (زمان، مکان، حالت و...) را می رسانند. این رایج ترین نوع قید در زبان فارسی است. (به سرعت، با دقت، در خانه، از روی خشم، به ناچار، ...)

تمرین برای یادگیری بهتر

قیدها را در جملات زیر پیدا کنید و نوع آن ها را از نظر معنا (زمان، مکان، حالت و...) مشخص کنید.

نکات کنکوری و تکمیلی قید

سوالات پرتکرار قید در امتحانات و کنکور

شناسایی قید، تعیین نوع آن و تشخیص آن از نقش های مشابه (صفت، مسند، متمم) از مباحث پرتکرار دستور زبان است.

سوالات تستی (همراه با پاسخ تشریحی):

سوالات تشریحی (همراه با پاسخ کامل):