1- فاعل:
در جمله های فعليه - جمله هایی که فعل خاص دارند، خوردن و ... سه رکن اصلی وجود دارد - فاعل ، مفعول، فعل خاص.
نهاد انجام دهندۀ کار را فاعل گویند. فاعل در جواب چه چیز و چه کس می آید.
احمد به مدرسه رفت.
فاعل
٢- مفعول:
فقط در جمله های فعلیه وجود دارد. و در جواب چه چیز را و چه کس را می آید.
- فعل های متعدی –
على كتاب را خواند.
مفعول
«را» نشانه مفعول است ولی گاهی اوقات حرف اضافه است چنانکه در پیش اشاره شد.
احمد را گفت: به احمد گفت
متمم حرف اضافه
گاهی «را» فک اضافه است: برای فک اضافه مضاف را بعد از مضاف اليه می آورد و کسره را حذف می کند.
جهان آفرین را به دل دشمن است: به دل دشمن جهان آفرین است.
فک اضافه
گاهی «را» هم نشانه فک اضافه است و هم نشانه مفعول.
بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم
فک اضافه و نشانه ی مفعول
۳- مسند الیه:
در جمله های اسمیه - جمله هایی که فعل ربطی دارند مثل: است ، بود و ... سه رکن اصلی عبارتند از: مسند اليه، مسند و فعل ربطی.
یادآوری: باید بدانیم که در جمله های اسميه هیچ گاه مفعول وجود ندارد.
مسند اليه در جواب چه چیز و چه کس می آید.
هوا سرد است. احمد بیمار است.
مسندالیه مسند اليه
4- مسند:
در جواب چه جور و چه نوع می آید.
هوا سرد است. احمد بیمار است. این ماشین پیکان است.
مسند مسند مسند
5- قید:
قید از جمله حذف می شود، بدون آنکه به ساختار جمله آسیب برساند.
احمد نگران آمد
قید
6- بدل:
کلمه یا مجموعه کلماتی است که درباره اسم قبل از خود توضیح می دهد بی آنکه به آن اضافه شده باشد.
احمد، دوست من آمد.
بدل
دهخدا، نویسنده کتاب امثال و حكم، کتاب روح القوانين را ترجمه کرد.
بدل
۷- متمم:
اسمی را که بعد از حرف اضافه بیاورند به آن متمم می گویند.
او با دانشمندان سخن گفت. او کتاب را به من داد.
متمم متمم
وصف:
نقش کلمه صفت در ترکیب های وصفی، وصف می باشد ترکیب های وصفی شامل صفت های پسین و پیشین می باشد.
این کتاب خواندنی است. سیب سرخ خوردنی است.
نقش وصف وصف
مضاف الیه:
اسمی که پس از کسره قرار می گیرد نقش آن مضاف اليه می باشد.
یاد آوری: در تشخیص اسم یا صفت باید اشتباه نکنیم و می توانیم از روشی که قبلا گفته شده برای تشخیص
صفت استفاده کنیم.
كيف احمد لب لعل کوه صفه مرد دانا
مضاف اليه مضاف اليه مضاف اليه وصف.
منادا:
اسمی که پس از نشانه ندا (ای، یا و الف پس از اسم آورده شود به آن منادا گویند.
ای حسین بیا « سعدیا مرد نکو نام نمیرد هرگز»
منادا منادا
یادآوری: نشانه ندا و منادا شبه جمله می باشد که از نظر شمارش یک جمله می باشد.
گاهی نشانه ندا حذف می شود.
به خون گر کشی خاک من دشمن من - نشانه ندا حذف شده است .
منادا
گاهی منادا به قرینه معنوی حذف می شود.
ای تو افلاطون و جالینوس ما ای دوای نخوت و ناموس ما
منادا حذف شده است: عشق منادا حذف شده است: عشق