درسنامه کامل سلامت و بهداشت فصل 4 کنترل وزن و تناسب اندام

امروزه زندگی صنعتی و شهرنشینی تغیراتی در سبک زندگی انسان ایجاد کرده که منجر به کاهش فعالیت بدنی، مصرف غذاهای پرچرب و آماده و... شده و از پیامد های آن اضافه وزن و چاقی است.

چاقی و اضافه وزن در دوران نوجوانی از مشکلات این دوره است به ویژه که سبب می شود اغلب نوجوانان چاق در بزرگسالی چاق بمانند و در معرض ابتلا به بیماری های متعددی همچون بیماری های قلبی-عروقی، دیابت و انواع سرطان قرار گیرند.

چاقی با تاثیر منفی که بر ظاهر افراد باقی می گذارد، ممکن است آنها را دچار مشکلات روحی مانند کاهش اعتمادبه نفس کند.

روند چاقی در ایران مانند اکثر کشور های جهان سیر صعودی دارد، به طوری که طبق گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در چند دهه اخیر، میزان ابتلا به چاقی در جامعه ایران به طور چشمگیری افزایش یافته است.

پنج عامل در بروز چاقی نقش دارند که عبارتند از:

1- عامل ژنتیک:

بروز چاقی در فرزندان و سایر نزدیکان افراد چاق حکایت از زمینه ژنتیک چاقی در آنها دارد.

2- عامل محیطی:

سبک زندگی، به ویژه عادت های غذایی و میزان فعالیت بدنی افراد عامل مهمی در اضافه وزن و چاقی محسوب می شود.

3-عامل روانی:

اختلالات روانی مانند افسردگی افراد را مستعد ابتلا به چاقی می کند.به علاوه، عوامل روانی سبب می شود.

4- بیماری های جسمی:

برخی بیماری ها نظیر کم کاری تیروئید و کوشینگ (اختلال عملکرد غدد فوق کلیوی) موجب بروز چاقی می شوند.

5- داروها:

برخی داروها کورتون موجب چاقی می شوند.

1- مشکلات غددی:

دیابت نوع 2 - بلوغ زودرس - تخمدان پلی کیستیک در دختران – کم کاری غدد جنسی در پسران

2- مشکلات قلبی – عروقی:

اختلالات چربی خون – افزایش فشار خون – اختلالات انعقاد خون – التهاب مزمن

3- مشکلات عضلانی – استخوانی:

تضعیف استخوان ران – صافی کف پا – افزایش خطر شکستگی استخوان

4- مشکلات تنفسی:

وقفه تنفسی در خواب – آسم – عدم تحمل فعالیت بدنی

5- مشکلات روانی:

کاهش عتماد به نفس – افسردگی – پرخوری عصبی

6- مشکلات گوارشی:

سنگ صفرا – التهاب کبد

7- مشکلات سیستم عصبی:

تومور مغزی

8- مشکلات کلیوی

وزن مطلوب، محدوده ای از مقدار وزن است که مرگ و میر کمتری در آن رخ می دهد و افراد تندرستی مطلوبی برخوردار هستند. وزن مطلوب برای هر فرد به سن، قد و جنس او بستگی دارد.

برخورداری از وزن مطلوب علاوه بر ارتقای سلامت جسمی به سلامت روان نیز کمک می کند. فردی که وزن بیشتر از حد معمول دارد ممکن است دچار اضافه وزن یا در موارد شدیدتر چاقی باشد.

روش های متفاوتی برای حاسبه و تعیین وزن متناسب افراد پیشنهاد شده است. یکی از آنها که مبنای تصمیم گیری های پزشکی قرار می گیرد. تعیین شاخص توده بدنی یا BMI (Body Mass Index)  است. شاخص توده بدنی به معنی مقدار تراکم استخوان ها و عضلات بدن است.

این شاخص تعیین می کند آیا وزن و قد فرد با هم هم خوانی دارند. و وضعیت لاغری، چاقی یا معمولی بودن او را مشخص می کند.

در این روش ابتدا وزن و قد شخص به ترتیب بر حسب کیلوگرم و متر اندازه گیری می شوند و سپس این مقادیر در رابطه BMI قرار داده می شود:

وزن بر حسب کیلوگرم=m

قد بر حسب متر=h

\(\)\( = \frac{m}{{{h^2}}}\)شاخص توده بدنی

* این طبقه بندی برای افراد دارای استخوان بندی درشت ، ورزشکار ، زنان باردار و شیرده یا افراد خیلی بلند یا خیلی کوتاه کاربرد ندارد.

اندازه گیری ماهانه وزن را در یک روز و ساعت معین بدون کفش و با حداقل لباس انجام دهید.

از یک وزنه یکسان و قابل اطمینان برای وزن کردن استفاده کنید و آن را روی سطوح نرم مانند فرش قرار ندهید.

اندازه گیری وزن بلافاصله بعد از انجام فعالیت های ورزشی (به دلیل تغییرات در آب بدن) و در شب به دلیل مصرف آب و موادغذایی مناسب نیست.

بهترین زمان برای اندازه گیری وزن، صبح ها بعد از تخلیه مثانه و قبل از صرف صبحانه است. در صورت مقدور نبودن، در یک زمان ثابت از روز انجام شود.

زمان مناسب برای اندازه گیری وزن در زنان بعذ از قاعدگی است، چون معمولاً قبل از قاعدگی مقداری اضافه وزن وجود دارد.

برای این کار، روی دیوار به وسیله متر نواری یا فلزی، ارتفاع یک متر ( 100سانتی متر) از کف اتاق (کلاس) رامشخص کنید. به فاصله پایین تر از این نقطه کاری ندارید، چون قد همه ما بیشتر از یک متر است. این نقطه را صفر در نظر بگیرید و با دقت، از آن بالاتر را سانتی متر مشخص کنید. این کار را تا 200 سانتی متر ادامه دهید.

اندازه گیری قد را بدون کفش انجام دهید. مطابق شکل به دیوار تکیه بدهید؛ به نحوی که پشت پا، باسن، کتف و سرتان قرار داده، عدد روی متر را بخواند. ان را با100جمع کنید تا اندازه قدتان به دست آید.

  فردی که با توجه به شاخص توده بدنی BMI اضافه وزن دارد و یا چاق محسوب می شود، به خصوص اگر سابقه فشار خون بالا، دیابت و بیماری های قلبی در خانواده او وجود دارد، باید وزن خود را کاهش دهد.

  همچنین افرادی که دارای میزان چربی خون بالا هستند و یا الگوی چاقی به شکل سیب دارند بهتر است هر چه سریع تر برای کاهش وزن خود اقدام کنند.

استفاده از روش های زودبازده کاهش وزن مانند؛ جراحی، درمان دارویی، دوره های مکرر رژیم غذایی سخت و محدود کننده می تواند باعث کاهش وزن مقطعی شود، اما دارای عوارض جانبی از جمله؛ ریزش موها، چین و چروک و شل شدن پوست صورت و بدن، ضعف اعصاب، افت فشار خون و ضعف و بی حالی، پوسیدگی دندان ها، بروز سنک کیسه صفرا،ورم و زخم معده، یبوست و حتی افسردگی می باشد.

بدن برای سالم ماندن، ادامه حیات و فعالیت، به خوردن غذا و دریافت انرژی(کالری) نیازمند است. در صورتی که کالری دریافتی حاصل از تغذیه بیش از کالری مصرف در فعالیت بدنی باشد، این کالری باعث افزایش وزن می شود. عکس این موضوع هم صادق است؛ شخص سالم در صورتی که فعالیت بدنی روزانه اش بیش از کالری دریافتی از مواد غذایی باشد، لاغر خواهد بود.

قانون تعادل کالری: چنانچه کالری دریافتی از مواد غذایی بیش از میزان کالری مصرفی باشد، وزن افزایش می یابد و برعکس؛ و اگر این دو مقدار با هم برابر باشند، وزن بدون تغییر و ثابت می ماند.

بر اساس این قانون، تنظیم وزن و برخورداری از وزن مطلوب به دو عامل تغذیه و فعالیت بدنی بستگی دارد.

چاقی عبارت است از تجمع غیر طبیعی و بیش از اندازه توده چربی در بدن طوری که سلامتی فرد را به خطر بیندازد.

- اگر چربی های اضافی، بیشتر در ناحیه شکم متمرکز شده باشد، الگوی چاقی فرد شبیه به سیب است و به آن«الگوی سیب» یا آندروئید می گویند. این الگو در بین مردان شایع تر است. دور کمر بیشتر از دور باسن است.

- اگر چربی اضافی، بیشتر در ناحیه باسن و ران متمرکز شده باشد، الگوی چاقی فرد شبیه به گلابی است و به آن «الگوی گلابی» یا ژنوئید می گویند. این الگو در بین زنان شایع تر است. دور باسن بیشتر از دور کمر است.

• چاقی با الگوی سیب در مقایسه با الگوی گلابی، خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی را بیشتر افزایش می دهد

خوب است بدانید؛ در حالت طبیعی دور باسن کمی بیشتر از دور کمر است. اما اگر نسبت دور کمر به دور باسن کمتر از 75/0 باشد، چاقی از نوع الگوی ژنوئید است و اگر این نسبت 85/0 یا بیشتر باشد، چاقی از نوع الگوی آندروئید است.