درسنامه کامل سلامت و بهداشت فصل 7 بیماری های واگیر

بیماریهای واگیردار ، بیماریهایی هستند که از فرد بیمار به فرد سالم سرایت میکنند. بیماری از طریق یک عامل بیماری زا مانند ویروس ، باکتری، قارچ و .... به فرد سالم انتقال می یابد .

نگرانی و خطر این دسته از بیماریها در آن است که میتوانند باعث همه گیری شده و تعداد زیادی از افراد جامعه را مبتلا کنند .

در طی قرنهای گذشته، بیماریهای واگیردار همواره یکی از تهدید کننده های اصلی سلامت انسان محسوب میشده اند . گاهی یکی از این بیماریها به سرعت در بین تعداد زیادی از افراد شیوع پیدا میکرد و باعث مرگ و میر بالای افراد میشد .

امروزه ، اگرچه هنوز شاهد برخی از انواع این بیماریها هستیم ، اما با استفاده از ؛ واکسیناسیون ، رعایت بهداشت فردی ، بهسازی محیط ، بهبود وضع تغذیه و ..... تعداد زیادی از بیماریهای واگیردار کنترل شده اند .

بیماریهای واگیردار را میتوان بر اساس شیوه های انتقال و انتشار به پنج دسته طبقه بندی کرد:

از طریق پوست و مخاط

از طریق دستگاه تنفس

از طریق دستگاه گوارش

از طریق خون و ترشحات بدن

از طریق دستگاه تناسلی

در این بیماری میکروبها از طریق غذا ، آب و دستهای آلوده وارد دهان می شوند .

بیش از نیمی از همه بیماریها و مرگ ومیر کودکان خردسال و همچنین بسیاری از افراد بزرگسال در اثر این نوع بیماری می باشد .

1 - اگر از سالم بودن آب آشامیدنی اطمینان ندارید، حتماً قبل از مصرف آن را بجوشانید .

2 - از مصرف یخ های آماده خودداری کنید، مگر مطمئن شوید که از آب سالم تهیه شده است .

3 - از مصرف سبزی های خام و سالادهایی که از شست وشو و ضدعفونی کردن آنها اطمینان ندارید ، خودداری کنید .

4 - شیر خام را قبل از مصرف باید حداقل یک دقیقه با هم زدن مداوم جوشاند و در صورت خطر تب مالت به مدت طولانی تر جوشاند . 

5 - از مصرف غذاهای خیابانی که توسط دست فروشان تهیه می شود ، خودداری کنید .

6 - قبل از آماده سازی و صرف غذا حتماً دستهای خود را با آب و صابون بشویید .

7 - از شست و شوی دست و صورت ، ظروف ، میوه و سبزی در آبهای روان و غیربهداشتی خودداری کنید .

8 - غذاهایی را بخورید که کاملا پخته شده باشند . 

9 - در صورت شیوع بیماریهای روده ای بهتر است از خوردن کاهو و سبزیهای خام خودداری کنید .

مهم ترین بیماریهای ویروسی که از طریق دستگاه تنفسی انتشار می یابند عبارت اند از: سرماخوردگی و آنفلوانزا  

در این بیماری ها، ویروس به وسیله قطرات کوچکی که به هنگام عطسه یا سرفه عفونی فرد بیمار در هوا پخش میشود به دیگران سرایت میکند .

یکی از شایع ترین بیماری های انگلی که از طریق پوست و مو به دیگران سرایت میکند پدیکلوزیس است .

در بیماری پدیکلوزیس ، شپش سر که نوعی انگل پوست بدن انسان است در ناحیه عقب سر در قسمت کردن و در پشت گوش زندگی میکند و در آنجا تخم میگذارد که با خارش شدید در این نواحی همراه است. شپش سر میتواند حرکت کند و از افراد مبتلا به افراد سالم برود و تخم گذاری کند و آنها را نیز آلوده سازد.  

ویروسها ، باکتریها ، تک یاخته ها و قارچ ها عوامل بیماریزایی هستند که از طریق دستگاه تناسلی منتقل می شوند و باعث آلودگی فرد سالم می شوند .

• ترشح غیر طبیعی ( از نظر حجم ، رنگ و بو ) از مجرای تناسلی

• زخم با ضایعات جلدی ( پوستی ) در نواحی تناسلی

• عفونت های غیر معمول

• غدد متورم در ناحیه تناسلی ، درد در نواحی پایین شکم

• سوزش ادرار

گاهی به علل مختلف ، از جمله آلودگی ناشی از ویروس ، کبد التهاب پیدا میکند که این امر موجب وارد آمدن آسیب به کبد و مختل کردن فعالیت آن میشود . به این وضعیت بیماری هپاتیت گفته میشود .  

با توجه به نوع ویروس آلوده کننده ، انواع مختلف هپاتیت مانند هپاتیت G , E , D , C , B , A و GB شناخته شده اند .  

هپاتیت نوع B و C شایع ترین آنهاست و احتمال مزمن شدن بیماری در مبتلایان به هپاتیت نوع C بیشتر است .

هپاتیت B و C از طریق خون و مخاط وارد بدن میشوند. اما سایر هپاتیت ها از طریق غذا و آب آلوده وارد بدن میشوند.

از عواملی که ایجاد هپاتیت میکنند میتوان به افراط در مصرف الکل ، اثر برخی داروها ، آلودگی به باکتری و هم چنین ویروس اشاره نمود . هپاتیت ویروسی منجر به عفونت کبدی می گردد .  

( توضیح خارج از کتاب ) : ویروس HCV عامل هپاتیت C میباشد . ویروس عمدتاً کبد را تحت تأثیر قرار می دهد . هپاتیت C اغلب هیچ علائمی ندارد ، اما عفونت مزمن موجب زخم شدن کبد میشود و پس از چند سال به سیروز کبد ( فرسودگی کبد ) می انجامد . افراد مبتلا به سیروز کبد گاهاً دچار نارسایی کبد ، سرطان کبد با عروق بسیار متورم مری و معده میشوند که این مورد آخر می تواند منجر به خون ریزی تا حد مرگ شود . اصلی ترین عامل ابتلا به این نوع هپاتیت ، خون و فرآورده های خونی میباشد .

( توضیح خارج از کتاب ) : ویروس HBSAg عامل ایجاد این نوع هپاتیت میباشد . هپاتیت B انواع مختلف دارد که انواع آن بسته به محل زندگی افراد میتواند تغییر کند . ویروس پس از وارد شدن به بدن در کبد جایگزین شده و شروع به رشد و تکثیر نموده و سپس وارد خون میشود . هر فردی که در خون او HBSAg وجود داشته باشد آلوده تلقی میشود . آزمایشات معمول برای شناسایی این ویروس PCR و HBSDNA می باشند .  

۱- روابط جنسی پر خطر

۲- خون و فرآورده های خونی

۳- از مادر به جنین از طریق بند ناف

۴- از مادر به نوزاد از طریق رابطه مداوم و شیردهی

۵- معتادان تزریقی و سرنگ مشترک

۶- وسایل آلوده در دندان پزشکی و آرایشگاه ها

۷- کادر درمان مانند پزشکان و پرستاران و ...

۸- از طریق افراد خانواده فرد مبتلا

بیماری هپاتیت B از یک سو میتواند بدون علامت باشد و از سوی دیگر میتواند علائم بسیار شدید همراه با درگیری شدید کبدی ایجاد نماید.

به طور معمول بعد از ورود ویروس به بدن فرد تا یک دوره بدون علامت است .  

علائم اولیه شبیه سرماخوردگی میباشد. از قبیل : ضعف ، کسالت ، بی اشتهایی ، تهوع ، استفراغ ، تب ، خستگی ، بی حالی ، درد عضلات ، التهاب مفاصل .

در مرحله دوم : عوارض پوستی ، بروز زردی در پوست و چشم در فرد ، تیره شدن رنگ ادرار و کم رنگ شدن رنگ مدفوع ایجاد میشود .

در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده یا نزدیکان به بیماری هپاتیت B برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگر اعضا ، رعایت نکات زیر ضروری است :

1- آزمایش خون اعضا یا نزدیکان و اطمینان از عدم ابتلای آنها به بیماری

2- تزریق واکسن

3- استفاده نکردن از وسایل مشترک با بیمار

4- عدم تماس با مایعات و خون بیمار

5- عدم تماس با پوست بریده یا زخم شده بیمار

6- استفاده نکردن از وسایل تیز و برنده مثل تیغ و ناخن گیر و ... متعلق به شخص بیمار

(Acquired Immune Deficiency Syndrome - AIDS) ایدز (Human Immunodeficiency Virus = HIV) اچ آی وی

اچ آی وی یا همان سندرم نقص ایمنی اکتسابی ، ویروسی است که با ورود به بدن و ماندگار شدن در آن ، در نهایت باعث ایجاد بیماری ایدز در انسان می شود .

ویروس اچ آی وی خود به خود تولید نمیشود بلکه میتواند از طریق انسان از فردی به فرد دیگر منتقل شود .

HIV AIDS

آلودگی با ویروس اچ آی وی یک بیماری عفونی قابل کنترل است که اغلب مردم آن را با نام ایدز میشناسند ، در حالی که ایدز تنها مرحله انتهایی و پیشرفته از اچ آی وی است که همراه با بیماریهای مختلف و علائم شدید است و به دلیل سرکوب سیستم ایمنی ، عفونت های دیگری از جمله بعضی بدخیمی ها و سرطان در فرد بروز پیدا میکنند . در صورتی که فرد آلوده به اچ آی وی به موقع و به طور صحیح تحت مراقبت و درمان قرار گیرد ممکن است تا آخر عمر مبتلا به بیماری ایدز نشود .

بیش از سه دهه از شناخت اچ آی وی و بیماری ایدز میگذرد . همه گیری جهانی این بیماری موجب ایجاد یکی از بزرگترین چالش ها در زندگی فردی و اجتماعی انسان به خصوص نوجوانان و جوانان شده است . در حال حاضر در سطح جهان بالغ بر 36 میلیون نفر از جمله 2 میلیون کودک با اچ آی وی زندگی می کنند .  

برای اینکه بتوانیم اچ آی وی را کنترل کنیم ابتدا لازم است تا با عملکرد ویروس در بدن و سیستم دفاعی بدن آشنا شویم .

مدتی بعد از ورود اچ آی وی به بدن گلبولهای سفید به نشانه حضور این ویروس مادهای را در خون ترشح می کنند که آنتی بادی نامیده میشود . آنتی بادی هیچ عارضه یا علامتی در بدن ایجاد نمیکند ؛ ولی وجود آن با آزمایش قابل تشخیص است .

از زمان ورود ویروس به بدن تا زمانی که گلبولهای سفید آنتی بادی ترشح کنند و سطح آنتی بادی به حد قابل تشخیص برسد ، مدتی بین دو هفته و گاهی تا سه ماه طول میکشد . به این مدت زمان « دوران پنجره » میگویند . در دوران پنجره علی رغم اینکه ویروس در بدن فرد هست ولی نتیجه آزمایش منفی است .  

اچ آی وی آزمایش تشخیصی اختصاصی دارد و در آزمایشهای متداول و معمول انجام شده مانند آزمایش خون مشخص نمی شود .

توجه به این نکته بسیار مهم است که در صورت مشکوک بودن فردی به بیماری هیچ گاه وجود یک آزمایش منفی در او به معنی عدم ابتلای وی نیست چون ممکن است در دوران پنجره باشد . پس لازم است تا فرد مجدداً مورد مشاوره و آزمایش قرار گیرد .

امکان انجام مشاوره و آزمایش محرمانه و رایگان اچ آی وی و نیز دسترسی به داروهای ضد ویروس اچ آی وی به صورت رایگان برای تمام بیماران در مراکز مشاوره بیماریهای رفتاری در سراسر کشور فراهم است .

با زیاد شدن تعداد ویروس در بدن فرد مبتلا و کم شدن سلولهای دفاعی در بدن وی به تدریج علائم اصلی بیماری ظاهر می شود . این علائم متنوع بوده و می تواند شامل انواع عفونت ها مثل برفک دهانی ، سل ، عفونت های ریوی و ... باشد .

تاکنون داروی مؤثری که بتواند ویروس را به طور کامل از بین ببرد شناخته نشده، اما داروهای مناسبی وجود دارند که می توانند تعداد ویروس را در خون به شدت کم کرده و مانع پدید آمدن علائم و مرحله ایدز » شوند . مراقبت مستمر از مبتلایان به همراه درمان به موقع، می تواند در به تعویق انداختن مرحله بیماری بسیار مؤثر باشد و فرد را به یک زندگی عادی برگرداند.  

تصویر زیر راه های انتقال ویروس اچ آی وی را نشان می دهد.

بعد از انتقال از طریق خون و فرآورده های خونی ، اصلی ترین راه انتقال ، تماس جنسی پر خطر می باشد .

ویروس اچ آی وی تنها در گلبولهای سفید قادر به ادامه حیات است و گلبول سفید هم فقط در خون و ترشحات جنسی وجود دارد

ویروس اچ آی وی از طریق تماسهای معمولی زیر منتقل نمی شود . پس نیازی به جداسازی افراد مبتلا به ویروس اچ آی وی نیست و زندگی در کنار این افراد و با اشتغال و تحصیل در کنار آنها خطری برای دیگران محسوب نمی شود .

کار کردن با یکدیگر و زندگی دسته جمعی ، هم صحبت شدن و معاشرت های اجتماعی یا تماس روزمره با مبتلا : شامل همسفر شدن ، همکلاس بودن و نشستن در کنار یکدیگر

روابط عادی اجتماعی مثل سوار شدن در اتوبوس و تاکسی و استفاده از تلفن های عمومی

غذا خوردن، آشامیدن و یا استفاده از قاشق و چنگال ، لیوان و وسایل و ظروف غذاخوری

اشک و بزاق و از راه هوا ( عطسه و سرفه )

استفاده از سرویسهای بهداشتی مشترک مثل حمام ، توالت و استخرهای مشترک

توسط حیوانات ، حشرات ( پشه ) و یا نیش آنها  

بیماری اچ آی وی مخصوص طبقه ، قشر و یا گروه خاصی نیست . این بیماری یک بیماری عفونی است که اگر عامل آن وارد بدن هر کسی شود، فرد را به بیماری مبتلا می کند . اصلی ترین روش پیشگیری در همه بیماریهای عفونی از جمله اچ آی وی آن است که مانع ورود میکروارگانیسم (ویروسی ) به بدن شویم

1. پرهیز از مصرف مواد مخدر به خصوص مواد مخدر تزریقی
2. پایبندی به شئونات اخلاقی
3. رعایت احتیاط های معمول و لازم در مواجهه با افراد مبتلا
4. پرهیز از اقداماتی که منجر به سوراخ شدن پوست می شود ، مانند : حجامت غیر استریل ، خالکوبی و .....
5. پرهیز از استفاده از وسایل نوک تیز و برنده به طور مشترک
6. اطمینان از انجام استریل خدمات دندان پزشکی
7. پرهیز از حضور در موقعیت های خطر آفرین

تقویت مهارت های برخورد قاطعانه و نه گفتن هنگام مواجه شدن با درخواست های نابجا کنار

گذاشتن افرادی که ما را در معرض رفتارهای پرخطر قرار میدهند و تقویت بیشتر روابط خانوادگی

دو راه اصلی پیشگیری از انتقال اچ آی وی:

1. عدم استفاده از سرنگ و سرسوزن مصرف شده
2. پرهیز از رفتارهای جنسی پرخطر

یکی دیگر از راه های مهم پیشگیری نیز اقدام برای درمان افراد مبتلاست . زیرا مصرف دارو به کاهش ویروس اچ آی وی در خون و ترشحات جنسی منجر می شود که در این صورت ، تماس اتفاقی با خون و ترشحات فرد مبتلا ، منجر به انتقال ویروس به دیگری نخواهد شد

-1روبان سفید شفاف مرواریدی : 

سرطان ریه

-2روبان سفید : 

اگزوستوز متعدد ارثی ( اتحاد روبان سفید برای مادران ایمن : اطمینان از بارداری و زایمان ایمن برای همه زنان و نوزادان متولد شده در هر کشور در سراسر جهان )

-3روبان با نمای شبیه گورخر : 

بیماری های نادر ( در اثر عوامل ژنتیکی و غیر ژنتیکی ) ، تومورهای سرطانی و عصبی غددی ، بیماری اهلرز دانلوس

-4 روبان زرد : 

سرطان استخوان ، پیشگیری از خودکشی ، اندومتریوز

5  -روبان شبیه پازل : 

اوتیسم

-6 روبان با نمای ابر : 

فتق مادرزادی دیافراگم

7 -روبان آبی : 

میلیت عرضی ، کودک آزاری ، توبروز اسکلروز ، سندرم استیونس جانسون ، سرطان روده بزرگ ، سندرم خستگی مزمن ، ترک اعتیاد ، بیماری استخوان شکننده

8 -روبان نیلی : 

آلودگی با استافیلوکوک اورئوس ( نوعی باکتری بیماری زا ) مقاوم به آنتی بیوتیک

-9روبان آبی روشن : 

سرطان پروستات ، انتقال خون بین دوقلوها ( نوعی مشکل خطرناک در بارداری های دوقلو )

10 -روبان سبز یشمی : 

هپاتیت ب ، سرطان کبد

11  -روبان بنفش:

انواع سرطان به طور عمومی ، کرون و کولیت ، مسمومیت با مواد مخدر ، سارکوئیدوز ، لوپوس ، سندرم شوگرن ، سکته مغزی ، فیبروز کیستی (Cystic Fibrosis) ، بیماری آلزایمر ، سرطان پانکراس

12-روبان با رنگ اسطوخودوس : 

صرع

13-روبان بنفش روشن : 

اختلالات خوردن ( بی اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی ) ، سرطان معده ، سرطان مری ، پرفشاری خون ریوی

-14 روبان صورتی و آبی : 

سرطان سینه در مردان ، سرطان التهابی سینه ، ناباروری

15  -روبان نارنجی : 

لوسمی ، مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا ام اس ، سوء تغذیه ، اختلال بیش فعالی با کمبود توجه

-16 روبان قرمز : 

ایدز ، سوء استفاده مواد ، واسکولیت ، بیماری قلبی

-17 روبان خاکستری : 

اختلال شخصیت مرزی ، دیابت ، سرطان مغز ، آسم

18 -روبان سیاه : 

عزاداری ، ملانوم 19 - روبان صورتی : سرطان سینه

-20 روبان سبز : 

آسیب پس از ضربه مغزی ، فلج مغزی ، بیماری سلیاک ، بیماری لایم ، پیوند عضو ، سرطان کلیه ، حفاظت از محیط زیست

21 -روبان آبی تیره : 

سندرم تخمدان پلی کیستیک ، بیماری کیست کلیه ، سرطان تخمدان ، میاستنی گراویس ، اختلال اضطراب ، اختلال استرس پس از حادثه (PTSD)

-22 روبان بنفش : 

لنفوم هوچکین

-23 روبان طلایی : 

سرطان های دوران کودکی

24 -روبان قرمز و طلایی : 

کمبود پلاکت وابسته به ایمنی در نوزادان

-25 روبان بنفش و قرمز : 

میگرن مزمن

-26 روبان قرمز تیره و عاجی : 

سرطان های سر و گردن