درسنامه کامل سلامت و بهداشت فصل 9 بهداشت ازدواج و باروری

حدیث

پیامبر اکرم (ص) در مورد ازدواج می فرمایند:

«هیچ بنایی در اسلام از ازدواج در نزد خدا محبوب تر نیست. هر کس ازدواج کند به وسیله آن نصف دینش را حفظ کرده است.»

وسائل الشيعه، جلد ۱۴

در جوامع گذشته، معیار سن ازدواج اغلب نزدیک به سن بلوغ جنسی پسران و دختران بود. این یعنی پسران و دختران به محض رسیدن به سن بلوغ جنسی آماده ازدواج بودند. اما با گذر زمان و به دلیل تغییرات اجتماعی، تغییر الگو و سبک زندگی و برخی عوامل دیگر، سن ازدواج به طور قابل توجهی افزایش یافت.

از دیدگاه روانشناسی، سن مناسب برای ازدواج نیازمند بلوغ جسمانی، بلوغ روانی و بلوغ اجتماعی زوجین است. بلوغ جسمانی به معنای توانایی فرد از نظر تولید مثل است که برای دختران از حدود سنین ۹ تا ۱۳ سالگی و در پسران از حدود ۱۵ تا ۱۷ سالگی شروع می‌شود. بلوغ روانی به معنای رشد شخصیت است که فرد باید از لحاظ شخصیتی به مرحله‌ای برسد که نه تنها نسبت به خود شناخت کافی پیدا کند و بتواند مصالح خود را تشخیص دهد، بلکه نسبت به فردی که قصد ازدواج با او را دارد نیز شناخت کافی به دست آورد. بلوغ اجتماعی نیز به معنای توانمندی لازم برای اداره امور همسر و فرزندان است. بنابراین، یک پسر جوان ممکن است در سن ۱۸ سالگی تمام این بلوغ‌ها را یکجا و کامل پیدا کند و آماده ازدواج باشد، در حالی که فرد دیگری ممکن است در سنین بالاتر هم نتواند به آنها دست یابد.

برای اطمینان از مبتلا نبودن زوجین به بیماری‌های مسری، نداشتن اعتیاد و جلوگیری از مشکلات برای خود زوجین و تولد کودکان سالم، رعایت بهداشت فردی، انجام آزمایش‌ها و واکسیناسیون‌های قبل از ازدواج، شرکت در جلسات آموزشی قبل از ازدواج و انجام مشاوره ژنتیکی در صورت لزوم ضروری است. برای مثال، بهداشت فردی شامل بهداشت دهان و دندان، بهداشت پوست و دستگاه‌های جنسی است. عدم رعایت این موارد می‌تواند عواقبی مانند بوی نامطبوع دهان، بیماری‌های لثه‌ای و آلودگی‌های میکروبی به همراه داشته باشد که به کیفیت زندگی مشترک لطمه می‌زند. همچنین، وجود هر نوع بیماری پوستی و مقاربتی مسری در یکی از زوجین می‌تواند طرف مقابل را نیز آلوده کند.

آزمایش‌های قبل از عقد شامل آزمایش ادرار برای تشخیص عدم اعتیاد زوجین، آزمایش خون برای تشخیص گروه خونی و بررسی تالاسمی، و تزریق واکسن کزاز برای خانم‌ها می‌باشد. همچنین به زوجین توصیه می‌شود که قبل از ازدواج، آزمایش‌های لازم برای شناسایی و پیشگیری از بیماری‌های عفونی نظیر انواع هپاتیت و ایدز را انجام دهند و خود را در برابر بیماری‌هایی مانند هپاتیت واکسینه کنند.

زوجین پس از انجام آزمایش‌های قبل از ازدواج به طور همزمان در کلاس‌های آموزشی جداگانه حضور می‌یابند. در این دوره‌ها، آموزش‌هایی درباره مبانی ازدواج از دیدگاه دین مبین اسلام، روابط عاطفی و اجتماعی ازدواج، آناتومی و فیزیولوژی دستگاه تناسلی، روابط زناشویی و مسائل مربوط به فاصله مناسب بین ازدواج و اولین بارداری ارائه می‌شود و به سؤالات احتمالی زوجین پاسخ داده می‌شود.

هدف از مشاوره قبل از ازدواج، بررسی و تطبیق تناسب‌های لازم بین دو فرد برای تشکیل زندگی مشترک است. در این مشاوره‌ها، تناسب میان زن و مرد از لحاظ ذهنی و تفکراتی که دارند به صورت اجمالی بررسی و ارزیابی می‌شود تا تشخیص داده شود که آیا زوجین قادر به زندگی مشترک با یکدیگر هستند یا خیر.

مشاوره ژنتیک برای همه افراد الزامی نیست، اما تأثیر عوامل ارثی و ژنتیکی در بروز نارسایی‌ها در کودکان ثابت شده است. بنابراین، به دختران و پسرانی که تصمیم به ازدواج دارند و در فامیل خود سابقه نقص‌ها و بیماری‌های مادرزادی و اختلالات ژنتیکی دارند، توصیه می‌شود که قبل از هر اقدامی، به مراجع صلاحیت‌دار مراجعه کرده و مشاوره ژنتیک انجام دهند.

عوامل متعددی بر باروری و قدرت تولید مثل زوجین تأثیر می‌گذارند که عبارتند از: سن مناسب، عدم استعمال سیگار و مواد دخانی، وزن مناسب، تغذیه مناسب، ورزش، عدم استفاده از مشروبات الکلی یا داروهای روان‌گردان، حفظ آرامش، عدم حضور در محیط‌های آلوده، عدم استفاده از سفیدکننده‌های حاوی کلر.

برای باروری مردان، توصیه می‌شود که از مصرف خودسرانه دارو، حمام داغ طولانی، پوشیدن لباس‌های تنگ و چسبان، و قرار دادن طولانی مدت وسایل الکترونیکی بر روی پایین‌تنه خودداری کنند. برای بارداری زنان و سالم بودن فرزند، مشورت با پزشک برای بارداری خارج از محدوده سنی ۱۸ تا ۳۵ سال، خودداری از بارداری مجدد با فاصله کمتر از دوسال از زایمان قبلی، و مصرف غذاهای سرشار از اسید فولیک از سه ماه قبل از بارداری توصیه می‌شود.

انجام آزمایش بیماری سرخجه و مراجعه به دندان‌پزشک برای اطمینان از سلامت لثه و دندان از جمله آزمایش‌ها و مراقبت‌های ضروری قبل از بارداری زنان می‌باشد. بیماری سرخجه یک بیماری ویروسی واگیردار است که در صورت ابتلای مادر در دوران بارداری، عوارض خطرناک و غیرقابل برگشتی برای جنین خواهد داشت.

زنان مبتلا به برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی عروقی، خودایمنی، کلیوی، مزمن، تیروئید، روانی، کم‌خونی، تومور در سیستم عصبی مرکزی، ام اس و صرع، افراد تحت شیمی‌درمانی و بیماری‌های مقاربتی باید بارداری خود را تا زمان بهبودی نسبی به تأخیر بیندازند.

اولین شرط لازم برای ازدواج، بلوغ جنسی زن و مرد است.

یکی از اهداف اصلی ازدواج، زاد و ولد است.

داشتن فرزند یکی از اهداف مهم ازدواج و زندگی مشترک است.

برنامه‌ریزی برای فرزندآوری که از مهم‌ترین مسئولیت‌های زوجین است، دارای اهمیت زیادی است.