درسنامه کامل سلامت و بهداشت فصل 11 مصرف دخانیات و الکل

• دخانیات فقط منحصر به سیگار نیست، بلکه هر ماده و یا فراورده ای (شامل سیگار، قلیان، پیپ و ...) که تمام یا بخشی از ماده خام تشکیل دهنده آن، گیاه توتون و یا تنباکو یا مشتقات آن باشد جزو دخانیات محسوب شده و همان خطرات مصرف سیگار را به دنبال دارد. توتون و تنباکوی مورد استفاده در پیپ، قلیان، چپق و یا مواد دخانی بدون دود نظیر تنباکوی جویدنی، مکیدنی و یا استنشاقی نیز ماده دخانی محسوب میشوند.
• شواهد علمی نشان میدهد که مصرف انواع محصولات دخانی به هر شکلی مضر بوده و باعث مرگ و میر و ناتوانی میشود.  
• دخانیات به عنوان بزرگترین عامل مرگ و میر در قرن بیستم، موجب شده است که هر سال یک صد میلیون نفر از مردم جهان جان خود را در اثر مصرف آن از دست بدهند.
• اگر روند مصرف دخانیات به همین ترتیب ادامه یابد؛ در قرن بیست و یکم تا یک میلیارد نفر به علت ابتلا به بیماریهای ناشی از مصرف دخانیات جان خود را از دست خواهند داد.  
• 90 درصد افرادی که اعتیاد به مواد دخانی دارند، از سنین زیر 18 سال شروع به استعمال این مواد کرده اند.
• 90 درصد افراد معتاد به مواد مخدر نیز اظهار داشته اند که اعتیاد خود را با سیگار شروع کرده اند.

سیگار پر مصرف ترین انواع مواد دخانی در سراسر جهان است و متأسفانه آمار افراد سیگاری به خصوص در بین نوجوانان همچنان رو به افزایش است.

سیگار دروازه ورود به اعتیاد است.

مواد سمی و سرطان زای موجود در دود سیگار و قلیان دارای انواع زیادی از مواد شیمیایی است که اثرات زیانبار شدیدی بر روی اندام های مختلف بدن دارند.

توتون همراه با کاغذ و فیلتر و برخی افزودنیها، مواد تشکیل دهنده اصلی سیگار هستند. سوختن این مواد با هم موجب پدید آمدن بیش از 7000 ماده سمی و 70 ماده سرطان زا میشود.  

برخی از مضرترین مواد سمی موجود در مواد دخانی از جمله سیگار و قلیان  

نیکوتین: 

نیکوتین سمی شدیداً کشنده و همان ماده اعتیاد آور دخانیات است.نیکوتین سبب انقباض عروق داخل بینی و فلج شدن حرکات مژکهای داخل مخاط بینی شده و در تشدید سینوزیت و التهاب نواحی گوش و حلق و بینی سهم بسزایی دارد. نیکوتین همچنین باعث افزایش بروز سکته قلبی و افزایش قند خون میشود.

قطران (تار): 

ذرات ریز موجود در سیگار در ریه ها جمع میشوند و پوسته ضخیم قهوه ای رنگی را تشکیل میدهند که قطران نامیده میشود و حاوی عوامل سرطان زا است.  

آرسنیک: آرسنیک نوعی گاز در سیگار است که از طریق ریه، کبد، کلیه ها و طحال جذب بدن شده و پس از دو هفته در پوست، مو و استخوان جایگزین میشود. همچنین در بروز سرطان لب نیز نقش دارد.

سیانیدریک اسید (جوهر بادام تلخ): 

این ماده کشنده هنگام استعمال دخانیات تبخیر شده و وارد ریه ها و سپس خون میشود و تنفس را مختل میکند.

مواد رادیواکتیو (پرتوزا): 

این مواد پس از مدتی استعمال دخانیات در ریه ها جمع شده و وارد خون میشود و از آنجا به سایر اعضای حساس بدن میرسند. این تشعشعات از عوامل اصلی ایجاد سرطان بوده و بر روی ریه، چشم، خون و پوست عوارض جبران ناپذیری باقی میگذارند.  

آمونیاک: 

یکی از عوامل مهم در ایجاد تحریک و تخریب بافت ها به ویژه ریه در جریان استعمال دخانیات است.

کربورهای هیدروژن: این مواد پس از جذب وارد خون و سراسر بدن شده و خطر ابتلا به سرطان را در تمام بافت های بدن به ویژه مجاری تنفسی تشدید می کنند.  

نیکوتین: 

نیکوتین سمی شدیداً کشنده و همان ماده اعتیاد آور دخانیات است.

نیکوتین سبب انقباض عروق داخل بینی و فلج شدن حرکات مژکهای داخل مخاط بینی شده و در تشدید سینوزیت و التهاب نواحی گوش و حلق و بینی سهم بسزایی دارد. نیکوتین همچنین باعث افزایش بروز سکته قلبی و افزایش قند خون میشود.

قطران (تار): 

ذرات ریز موجود در سیگار در ریه ها جمع میشوند و پوسته ضخیم قهوه ای رنگی را تشکیل میدهند که قطران نامیده میشود و حاوی عوامل سرطان زا است.  

آرسنیک: 

آرسنیک نوعی گاز در سیگار است که از طریق ریه، کبد، کلیه ها و طحال جذب بدن شده و پس از دو هفته در پوست، مو و استخوان جایگزین میشود. همچنین در بروز سرطان لب نیز نقش دارد.

سیانیدریک اسید (جوهر بادام تلخ): این ماده کشنده هنگام استعمال دخانیات تبخیر شده و وارد ریه ها و سپس خون میشود و تنفس را مختل میکند.

مواد رادیواکتیو (پرتوزا): 

این مواد پس از مدتی استعمال دخانیات در ریه ها جمع شده و وارد خون میشود و از آنجا به سایر اعضای حساس بدن میرسند. این تشعشعات از عوامل اصلی ایجاد سرطان بوده و بر روی ریه، چشم، خون و پوست عوارض جبران ناپذیری باقی میگذارند.  

آمونیاک: 

یکی از عوامل مهم در ایجاد تحریک و تخریب بافت ها به ویژه ریه در جریان استعمال دخانیات است.

کربورهای هیدروژن: این مواد پس از جذب وارد خون و سراسر بدن شده و خطر ابتلا به سرطان را در تمام بافت های بدن به ویژه مجاری تنفسی تشدید می کنند.  

در جهان ، تولید کنندگان دخانیات ، در سال به ازای هر نفر 900 نخ سیگار تولید می کنند.

روزانه 15.000.000.000 نخ سیگار در جهان مصرف می شود ، نمودار بر حسب بیلیون نخ سیگار در سال می باشد.

علاوه بر آثار زیان بار مصرف سیگار بر بدن ، هزینه های اقتصادی مصرف دخانیات نیز یکی از آثار سوء مصرف آن محسوب می شود.

بر اساس آخرین آمار سازمان جهانی بهداشت ، سالانه بیش از 10 هزار میلیارد دلار برای دخانیات در جهان هزینه می شود.  

مطابق گزارش بانک جهانی و سازمان جهانی بهداشت بین 2 تا 3 برابر هزینه مصرف دخانیات ، صرف درمان بیماری های ناشی از مصرف آن می شود.

در ایران ، با در نظر گرفتن حداقل 10.000.000 نفر سیگاری ، هزینه مصرف یک سال سیگار 12 تریلیون و 600 میلیارد تومان برآورد می شود ، در حالی که هزینه درمان در کشور 24 تا 36 تریلیون تومان در سال است.

بسیاری از ما درباره ضررهای ناشی از مصرف سیگار آگاهی داریم و نسبت به آن حساس هستیم ، اما درباره قلیان این حساسیت کمتر است و متأسفانه قلیان به راحتی در همه جا و حتی در حضور اعضای خانواده و مهمانان دود می شود.  

1 بیلیون (تعدادی برابر هزار میلیون - 1000000000 - یا 1 میلیارد در آمریکا و فرانسه) و برابر یک میلیون میلیون - 1000000000000 - (در انگلیس)

نتایج تحقیقات و پژوهشهای انجام شده در زمینه مصرف سیگار و قلیان در کشور متأسفانه حاکی از روند صعودی مصرف قلیان در جامعه و به خصوص در میان نوجوانان است .

• بر خلاف باورهای عمومی، دود منتشره از قلیان حاوی مقادیر بیشماری مواد سمی است که به عنوان عوامل اصلی بروز سرطان ریه ، بیماری های قلبی عروقی و سایر بیماریها شناخته شده اند و از آنجایی که نیکوتین موجود در دود حاصل از مصرف قلیان همانند سایر مواد دخانی اعتیاد آور است، مصرف متناوب آن نیز در فرد مصرف کننده ایجاد وابستگی میکند .  
• ضرر قلیان معادل 100 تا 200 نخ سیگار یا بیشتر است .
• فرد مصرف کننده قلیان ، با استنشاق مقادیر بسیار زیادی دود ، حیات زیستی خود را در مواجهه با مقادیر زیادی مواد شیمیایی سرطان زا و گازهای خطرناک مثل منواکسید کربن ، فلزات سنگین و ترکیبات شیمیایی سرطانزای منتشره قرار میدهد. به ویژه، تنباکوهای میوه ای به دلیل افزودنی شیمیایی و مواد مضر به آنها میتوانند باعث سرطان، انواع بیماری های خطرناک و کشنده ، آلرژی، آسم و حساسیت شوند .  
• در اثر استفاده مشترک از قلیان، بیماریهای منتقله از طریق دهان و دستان فرد آلوده، سلامت افراد دیگر را تهدید می کند . از جمله این آلودگیها می توان به اگز مای دست ، انتقال عفونتهایی از قبیل بیماریهای دهانی ، سل ، ویروس تبخال و هلیکوباکتری ( عامل زخم معده ) و ... اشاره کرد .  

• باور غلط به جذاب شدن و مورد توجه قرار گرفتن
• احساس کاذب مستقل شدن و به بلوغ رسیدن و بزرگ شدن
• باور غلط اجتماعی شدن و محبوب شدن در میان همسالان
• الگوبرداری غلط و منفی از هنرپیشه ها و افراد دیگر
• الگوبرداری غلط و منفی از مصرف دخانیات توسط والدین یا دوستان صمیمی  

باورهای غلط در مورد مصرف سیگار مثل اینکه سیگار کشیدن موجب رفع عصبانیت ، رفع خستگی ، رفع دلشوره و اضطراب ، تقویت ذهن و هضم غذا میشود . ساده انگاری و برداشت نادرست در مورد مصرف قلیان به عنوان یک ماده دخانی کم خطرتر از سیگار مشغولیت ذهنی و دغدغه های فکری مانند مرگ عزیزان وجود تنش و ناهنجاریهای خانوادگی و تاثیر منفی آن بر نوجوان در دسترس بودن و قیمت پایین انواع مواد دخانی ناپسند نبودن مصرف دخانیات به ویژه قلیان در اذهان عمومی  

گاهی افراد خودشان مصرف کننده دخانیات نیستند ولی در معرض تنفس دود دخانیات قرار میگیرند که به آن دود دست دوم گفته می شود . طبق آمار سازمان جهانی بهداشت بیش از 30 درصد بیماران قلبی و یک سوم بیماران تنفسی را افرادی تشکیل میدهند که در معرض دود مواد دخانی قرار دارند . در کودکانی که والدین سیگاری و مصرف کننده مواد دخانی دارند ، میزان بروز سرماخوردگی ، عفونت گوش میانی ، گلودرد ، سرفه و گرفتگی صدا ، بیش از کودکان دارای والدین غیر مصرف کننده دخانیات است . 

بوی سیگاری که در محیط پراکنده میشود و لوازم منزل را در برمی گیرد، دود دست سوم نامیده میشود . سموم ناشی از سوخت انواع دخانیات از طریق لباس ، پوست و مو و وسایل اطراف فرد سیگاری به دیگران منتقل میشود و ثابت شده است که اثر آن حتی تا ماهها پایدار و تأثیرگذار است . بر طبق تحقیقات ، مشخص شده است که حدود 90 درصد نیکوتین تنباکوی دود شده به دیوارها ، سطوح اشیا و وسایل نرم درون خانه مانند فرش و بالش و مبلمان ) و نیز لباس و مو و پوست افراد می چسبد .  

الکل ماده ای شیمیایی است که هم بر عملکرد جسمی و هم بر عملکرد روانی افراد اثر منفی می گذارد.

الکل یک ماده اعتیاد آور است و مصرف الکل یکی از مشکلات امروزی جوامع بشری است.

مصرف مشروبات الکلی به دلیل آثار زیان بار آن بر سلامت در دین اسلام منع شده است، برخی از این آسیب ها که در یافته های علمی جدید نیز به اثبات رسیده است عبارت اند از:  

الکل میتواند در بدن هر فرد تأثیر منفی متفاوتی بگذارد . با افزایش غلظت الکل در خون، فرد مصرف کننده در معرض مسمومیت با الکل قرار گرفته و متعاقب آن آثار منفی روانی و فیزیولوژیک بیشتری را تحمل میکند . از بارزترین آثار فوری مصرف الکل میتوان به اختلال در سیستم اعصاب مرکزی اشاره کرد . حتی نوشیدن مقدار اندک مشروب کاهش اندازه و وزن مغز و از دست رفتن برخی از تواناییهای فکری فرد را در پی دارد . الکل عملکردهای سیستم اعصاب مرکزی را تحت تأثیر قرار داده و آثار خود را به صورت عدم تعادل در حرکت، اختلال در تکلم، کاهش تعداد تنفس و کاهش ضربان قلب و فشار خون نشان میدهد . با افزایش اختلال در سیستم اعصاب مرکزی، کارکردهای حیاتی به شکل قابل توجهی تحت تأثیر قرار میگیرند . در موارد شدید ، ممکن است شخص دچار کاهش هوشیاری ( کما ) و حتی مرگ شود .  

از شایع ترین آثار بلند مدت مصرف مشروبات الکلی ، بیماری سیروز کبدی و سرطان است . در بیماری سیروز کبدی ( Cirrhosis of the liver ) ، کبد کالریهای اضافی بدن را تبدیل به چربی کرده و در خود ذخیره میکند ؛ وضعیتی که به آن « کبد چرب » میگویند به دلیل مصرف مداوم الکل و نبود زمان کافی برای انتقال این چربی به دیگر مکانهای ذخیره سازی چربی در بدن است و سلولهای پر از چربی کبد سبب میشوند که کبد کارکرد خود را از دست بدهد