جواب فصل 11 آیین کشورداری تاریخ (1) ایران و جهان باستان

الف) دربارۀ اهداف و انگیزۀ شاهان هخامنشی از طرح چنین ادعاهایی، با یکدیگر در کلاس گفت و گو کنید.

ب) تحقیق کنید که فره ایزدی یا فر کیانی در ایران باستان چه مفهومی داشته و ارتباط آن با ادعای اعطای مقام شاهی از سوی اهوره مزدا به شاهان هخامنشی، چه بوده است.

الف) این گفته ها مبین آن است که پادشاهی، عطیه ای الهی است و تنها به درخواست اهورامزدا است که کسی می تواند پادشاه باشد و فرمانروایی کند اهورامزدا سرچشمۀ قدرت و شوکت پادشاهی می باشد و این اعتقادات باعث می شد که ایرانیان آن روزگار وجود پادشاه را مقدس بدانند و دستورات و سخنانش را قانون محسوب بدارند از سوی دیگر این اعتقاد، این عکس العمل را پیش می آورد که اطاعت از فرمان های شاهی ارزش مذهبی خاصی دارد و با اطاعت از قانون الهی یکی می شد و منصب یافتن داریوش توسط اهورامزدا مسأله تقدس قدرت شاهی را در مذهب نشان می دهد حقوق و امتیازاتی که شاه ایران از آن برخوردار بود از این امر سرچشمه می گرفت که سلطنتش موهبتی الهی بود که از طرف اهورامزدا به او تفویض می شد.

ب) این واژه فارسی باستان فره یا فر، در اوستا خورنه در پهلوی فرر یا خوره و در فارسی به صور فر فره خوره یا خره آمده است در فارسی امروزی معنی شوکت و شکوه و مفاهیمی مترادف این معانی را دارد در آغاز چنین پنداشته میشد که فره ودیعه ای است که فقط مخصوص فرمانروایان بر حق ایران است در حالی که چنین نیست همه مردان فره ایزدی دریافت می کنند و بر اثر نیروی معجزه آسای آن است که می تواندد وظایفشان را درست به جای آوردند فره را معمولا مبنای حقانیت و مشروعیت شاهان ایرانی باستان دانسته اند دارنده فره برگزیدۀ خداست و یکی از مهمترین شرایط پادشاهی فره ایزدی است که بدون این شرط شرایط دیگر کفایت نمی کند تازمانی که فره ایزدی با فرمانرویان باشد پیروزی با آنان است و به مجرد اینکه از آنان بگریزد بخت از آنان  دور می شود. نماد فره به صورت پرنده نور آتش آسمان و خورشید تجسم می شود.در اندیشۀ ایران شهری پادشاه فرهمند لزوما پادشاه دادگر و عادل خواهد بود زیرا فرهمندی با دادگری تلازم عینی دارد چنان که اگر خاصیت دادگری از پادشاه صلب شود فره از او دور میشود و جدا می افتد و در نظر و عمل پادشاهی را از دست خواهد داد از طرف دیگر به این علت که شخص شاه وارث مستقیم کشور بود عنوان پدر ملت را داشت در نتیجه فره یعنی شکوه و جلال شاهی در شخص شاه موجود بود و این مانند هالۀ افتخار شمرده می شد که همیشه همراه پادشاهان آریایی بود و نشانه آن دانسته شده که این شاهان در آسمان در کنار خدا جای دارند.

با یکدیگر همفکری کنید و پاسخ دهید:

الف) چرا در دوران هخامنشیان مأموران ادارۀ بازرسی و نظارت، به عنوان «چشم و گوش شاه» شناخته می شدند؟

ب) در زمان کنونی چه نهادها یا وزارت خانه هایی، تقریبا همان وظایفی را انجام می دهند که در آن زمان، مأموران برید انجام می دادند؟

الف) این گروه موظف بودند که هر چند وقت یکبار دستگاه های اداری استان را بازرسی کنند و نتیجۀ مطالعات خود را به عرض شاه برسانند شاه به وسیلۀ چنین سازمانی همیشه در جریان امور کشوری و لشکری قرار می گرفت این گروه حتی به جزییات امور روزانۀ افراد رسیدگی می کردند این ها از محرم ترین ملتمزان شاه بودند و حتی در جنگ ها حفظ و حراست از شاه را بر عهده داشتند در لفظ باستان به چشم شاه اسپزکان و گوش شاه را گاوشکان می گفتند یونانیان آن ها را افدالموس بازیلئوس و بازیلئوس می گقتند.

ب) وزارت ارتباطات وزارت اطلاعات سازمان بازرسی کشور

با توجه به شیوۀ حکومت اشکانیان، دلیل بیاورید که چرا تشکیلات اداری (دیوان سالاری) در دوران آنان، به گستردگی تشکیلات اداری دوران هخامنشیان و ساسانیان نبود؟

1- در دوره اشکانی بیشتر امور در دست دو مجلسی بود که در متن درس به آن ها اشاره شده است در یکی از این مجالس شاهزادگان بزرگان درباری و نمایندگان هفت خاندان بزرگ و در دریگری پیشوایان دینی یا مغان حضور داشتند که در تصمیم گیری های اصلی مملکتی نقش عمده ای ایفا می کردند و به دیکران اجازه ورود به مسائل مملکتی را نمی دادند و بنابراین اجازه تاسیس و تشکیل نهاد دیگری که قدرت آن هارا محدود کند را نمیدادند

2- اشکانیان قومی صحراگرد بودند و اشنایی چندانی با روش ها و شیوه های کشور داری نداشتند و خیلی از مشکلات خود را از طریق همان آداب و رسوم قبیله ای که نیاز چندانی به تشکیلات اداری را نداشتند انجام میداد

3- شیوۀ حکومت اشکانیان بر خلاف هخامنشیان و ساسانیان که متمرکز بودند و برای ادارۀ کشور نیاز به تشکیلات اداری گسترده ای تحت حاکمیت مرکز داشتند شیوه ای ملوک الطوایفی بود و در این شیوۀ حکومت شاهان ایالات خود برای اداره ایالت تحت سلطه شان قانون وضع می کردند و از حکومت مرکزی پیروی نمی کردند. بنابراین نیاز چندانی به تشکیلات اداری در آن دوران وجود نداشت.

با راهنمایی دبیر خود، سه مورد دیگر از نقش برجسته های دوران ساسانی با موضوع دریافت تاج و حلقه شاهی از اهوره مزدا را جست و جو کنید و تصویر آنها را در کلاس نمایش دهید.

1- نقش تاج بخشی اهورامزدا به اردشیر دوم در طاق بستان

2- نقش تاج بخشی اهورامزدا به اردشیر اول در فیروزآباد

3- نقش تاج بخشی اهورامزدا به اردشیر اول در نقش رجب

4- نقش تاج بخشی اهورامزدا به هرمز اول در نقش رجب

5- نقش تاج بخشی اهنورامزدا و آناهیتا به خسرو پرویز در طاق بستان.

با راهنمایی دبیر خود، سنگ نوشته های داریوش یکم را بررسی نمایید و نکته های مربوط به عدالت و قضاوت را از آنها استخراج و فهرست کنید.

واژه ای که داریوش یکم در سنگ نوشته های خود برای قانون به کار می برد «دات» می باشد داریوش در کتیبۀ بیستون عدالت و راستی را زیاد مطرح می کند و درمقابل راستی دروگ یا دروغ را به کار میبرد که عامل همۀ آشوب ها و هرج و مرج های اوایل پادشاهی اش میباشد شورشیان به علت گرایش به دروغ تنبیه شدند و همدستان داریوش در قتل گئومات به علت مبارزه با دروغ از سوی داریوش به نیکی یاد میشوند گفته های داریوش در کتیبۀ بیستون این نکته را میرساند که شاه در درجۀ نهایی رسیدگی به احکام قرار داشت و احکام نهایی توسط وی صادر میشد این نکته با توجه به فرمان هایی که داریوش در مورد سران شورشی صادر میکرد ثابت می شود زیرا تمام سران شورشی بدون هیچ محاکمه ای مستقیما به دستور داریوش اعدام میشوند آنچه برای داریوش در رایطه با شورشیان اهمیت داشت مسأله عدالت بود که در این نکته در کتیبۀ بیستون با صفاتی همچون دروغ زن نبودم متجاوز نبودم بنابر حق رفتار کردم و نه بر ضعف و نه بر توانا زور نورزیدم مشخص می شود در مورد مجازات ها با توجه به کتیبۀ بیستون می توان به بریدن بینی زبان و کندن چشم ها و حتی کندن پوست اشاره کرد و بعدها شورشیان را در جایی که دست به شورش می کردند به دار می آویختند تا برای مردم درس عبرت باشد.

1) منابع دستِ اوّلی را که در تدوین و تألیف این درس مورد استفاده قرار گرفته اند، از متن درس استخراج و فهرست نمایید.

2) نقش داریوش بزرگ را در طراحی و ساماندهی نظام اداری  سیاسی هخامنشیان، ارزیابی و تحلیل کنید.

3) تفاوت شیوه های حکومت هخامنشیان و اشکانیان را به لحاظ تمرکز و یا عدم تمرکز قدرت، به طور مستدل توضیح دهید.

4) مجلس های دوران اشکانیان چه نقشی در ادارۀ امور کشور داشتند و اعضای آنها چه گروه هایی بودند؟

5) علل و نتایج گسترش تشکیلات اداری )نظام دیوان سالاری( را در زمان ساسانیان توضیح دهید.

6) وضعیت قضاوت و دادرسی را در زمان هخامنشیان در چهار سطر خلاصه کنید.

7) شباهت ها و تفاوت های سپاهیان اشکانی و ساسانی را از متن درس استخراج و فهرست نمایید.

1) سنگ نگاره داریوش اول - نامه های اداری هخامنشیان – سنگ نوشته بیستون - سنگ نگاره تخت جمشید - سنگ نگاره بیشاپور.

2) نظام سیاسی اداری داریوش به دوبخش تقسیم می شود

الف) تشکیلات اداری مرکزی در درون دربار هخامنشی ودر پایتخت ساماندهی شده بود و اجزای اصلی آن را خزانه شاهی، انبار شاهی و دیوان شاهی تشکیل می دادند. هریک از این اجزاء تحت اداره یکی از نجبای بلند پایه مادی و یا پارسی قرار داشت. در زمان هخامنشیان مسئولیت بازرسی و نظارت دقیق و کامل بر عملکرد مقام ها و مأموران دولتی در پایتخت و ساتراپی ها برعهده یکی از خویشاوندان شاه و یا یکی از درباریان مورد اعتماد و وفادار به او قرار می گرفت. داریوش تشکیلات استانی یا ساتراپی و شیوه ادره آن ها را از نو سامان داد و قواعد تازه ای برای نظارت و تسلط بیشتر حکومت مرکزی بر ساتراپ به وجود آورد.

3) در دوران هخامنشیان حکومت متمرکز و قدرتمند بود زیرا در رأس تشکیلات سیاسی و اداری پادشاه قرار داشت که از اختیارات فراوانی در ادراره امور کشور برخوردار بود و نماینده خداوند بر روی زمین به حساب می آمد با این حال پادشاهان هخامنشی هیچ وقت خود را بی نیاز از مشورت با بزرگان ومشاوران نمی دانستند و یک گروه مشورتی شامل بلند پایگان سیاسی، نظامی، اداری، دینی و حقوقی در کنار پادشاه حضور داشتند که درباره مسائل مهم حکومتی با آنان مشورت می کرد. به علاوه برای اداره قلمرو وسیع حکومتی و حذف تنش ها بین اقوام و ملل گوناگون برنامه های خاصی در نظر گرفته شده بود اما در دوره اشکانیان حکومت ملوک الطوایف یا غیر متمرکز بود واداره برخی از سرزمین هابه صورت موروثی در اختیار پادشاهان کوچک و حاکمان محلی بود که تا حدی در اداره قلمرو خویش استقلال داشته و سکه ضرب می نمودند. این گروه برای نشان دادن اطاعت خود به حکومت اشکانی علاوه بر پرداخت باج و خراج به هنگام جنگ سپاه در اختیار اشکانیان قرار می دادند.

4) در یکی از این مجالس، شاهزادگان، بزرگان درباری و نمایندگان هفت خاندان مهم و در دیگری پیشوایان دینی یا مغان حضور می یافتند. اعضای این دو مجلس پادشاه اشکانی را در اداره کشور کمک می کردند و در تعیین جانشین پادشاه و تصمیم گیری برای جنگ و صلح نقش داشتند.

5) پادشاهان ساسانی به منظور ایجاد تمرکز و افزایش دامنه نظارت و تسلط خود بر مناطق مختلف کشور از یک سو سپاهی دائمی تشکیل دادند و از سوی دیگر به توسعه تشکیلات اداری منسجم پرداختند در نتیجه این اقدامات از تعداد حکومت های موروثی محلی به طور محسوس کاسته شد و مناطق مختلف کشور و به ویژه نواحی جنوبی، مرکزی و غربی آن تحت نظارت و سلطه مستقیم حکومت ساسانی قرار گرفت.

6) در برخی نوشته ها آمده است که در دوران هخامنشی قوانینی وجود داشته که قدرت پادشاه را محدود می کرده است و برخی از پادشاهان درباره قانونی بودن برخی از کارها با قضات شاهی مشورت می کرده اند. به علاوه در دوره هخامنشی ترکیبی از قوانین وشیوه های دادرسی اقوام ایرانی و اقوام غیر ایرانی تابع امپراتوری هخامنشی مبنای قضاوت بوده است.

7) شباهت ها:

الف) در هردو دوره سپاه به دو بخش پیاده نظام وسواره نظام تقسیم می شد.

ب) اساس تشکیلات نظامی بر پایه فعالیت سوارهنظام بود.

ج) وسایل رزمی آن ها تیر و کمان و نیزه بود.

تفاوت ها:

الف) سپاه اشکانی موقتی ودر هنگام بروز جنگ تشکیل می شد در صورتی که سپاه عصر ساسانی دائمی و مجهز بود.

ب) اعضا سواره نظام اشکانی معمولا از بین جنگاوران وپهلوانان هر قوم برگزیده می شدند در صورتی که سواره نظام ساسانی از میان جوانان طبقه اشراف و نجبا برگزیده می شدند.

ج) ابتکار اشکانیان در جنگ، استفاده از طبل و مزاحمت های صوتی بود اما در دوره ساسانی استفاده از فیل رواج یافت.