نصب اپلیکیشن

صفحه رسمی مای درس

اطلاع از آخرین تغییرات، جوایز و مسابقات مای درس
دنبال کردن

حل مسائل بهینه سازی

پاسخ تایید شده
10 ماه قبل
0
[شاه کلید مای درس] | حل مسائل بهینه سازی
bookmark_border دوازدهم ریاضی
book حسابان دوازدهم
bookmarks فصل 5 : کاربردهای مشتق
10 ماه قبل
0

حل مسائل بهینه سازی

در صنعت و اقتصاد فهمیدن بیشترین سود کمترین هزینه کمترین سطح، کمترین فاصله کمترین زمان و..... بسیار مورد توجه قرار میگیرد. هرگاه به دنبال کمترین یا بیشترین مقدار توابع باشیم، می توان از مفهوم مشتق تابع استفاده کنیم برای حل این قبیل مسائل ابتدا با توجه به صورت مسئله تابعی یک متغیره تشکیل می دهیم و ریشه های مشتق مرتبه ی اول آن را تعیین میکنیم و اگر لازم باشد جدول تغییرات رسم کنید.

فقط ریشه هایی را می پذیریم که شرایط مسئله ی را داشته باشند و در دامنه ی اعتباری مسئله باشند.

مثال 

حاصل ضرب دو عدد مثبت ۶۴ است. کمترین مقدار ممکن برای مجموع آنها را بیابید.

\(\begin{array}{l}x.y = 64 \to y = \frac{{64}}{x} \to s = x + y = x + \frac{{64}}{x}\\\\s(x) = x + \frac{{64}}{x} \to s'(x) = 1 + \frac{{ - 64}}{{{x^2}}}1 - \frac{{64}}{{{x^2}}} = 0 \to {x^2} = 0 \to x = \pm 8\end{array}\)

با توجه به صورت مسئله فقط مقدار ۸ = x قابل قبول است. پس  \(y = \frac{{64}}{8} = 8\)لذا :

\(\min (s) = x + y = 8 + 8 = 16\)

مثال

ورق فلزی مربع شکلی به طول ضلع ۳۰ سانتی متر را در نظر بگیرید مطابق شکل می خواهیم از چهارگوشه ی آن مربع های کوچکی به ضلع ، برش بزنیم و آنها را کنار بگذاریم سپس با تا کردن ورق در امتداد خط چین های مشخص شده در شکل یک جعبه ی درباز بسازیم، مقدارx را طوری تعیین کنید که حجم جعبه حداکثر مقدار ممکن گردد.

 با توجه به مسئله کافی است که معادله ی حجم مکعب تشکیل شده را دهیم.

 \(v(x) = x{(30 - 2x)^2}\)حجم مکعب

\(\begin{array}{l} \to v(x) = x(900 - 120x + 4{x^2}) = 900x - 120{x^2} + 4{x^3};0 < x > 15\\\\ \to v'(x) = 900 - 240x + 12{x^2}\\\\900 - 240x + 12{x^2} = 075 - 20x + {x^2} = 0\\\\ \to {x^2} + 20x + 75 = 0 \to (x - 5)(x - 15) = 0 \to x = 5,x = 15\end{array}\)

و چون ۱۵ = x خارج از دامنه ی اعتباری تابع است این جواب قابل قبول نیست. لذا

 \(\max (v) = v(5) = 5{(30 - 2(5))^2} = 5{(30 - 10)^2} = 5(400) = 2000c{m^3}\)

مثال

مساحت بزرگترین مستطیلی که درون دایره ای به شعاع ۲ قرار می گیرد را بیابید.

\(\begin{array}{l}{x^2} + {y^2} = {(4)^2} \to y = \sqrt {16 - {x^2}} \\\\s = x.y \to s(x) = x\sqrt {16 - {x^2}} \\\\s'(x) = x\sqrt {16 - {x^2}} + \frac{{ - {x^2}}}{{\sqrt {16 - {x^2}} }} = \frac{{16 - 2{x^2}}}{{\sqrt {16 - {x^2}} }}]\\\\16 - 2{x^2} = 0 \to x = \pm \sqrt 8 \end{array}\)

با توجه به صورت مسئله واضح است که فقط جواب \(x = \sqrt 8 \)قابل قبول است. =8(Max(S

مثال

حجم بزرگترین مخروط دواری را بیابید که درون کره ای به شعاع ۵ محاط شده باشد.

قرار میدهیم AO=rپس OH=AH-OA=h-5 لذا در مثلث OBH می توان نوشت :

\(\begin{array}{l}O{H^2} + B{H^2} = O{B^2} + \to {(h - 5)^2} + {r^2} = 25\\\\{r^2} = 10h - {h^2}\\\\v = \frac{1}{3}\pi {r^2}h \to v(h) = \frac{1}{3}\pi (10h - {h^2})h = \frac{1}{3}\pi (10{h^2} - {h^3})\\\\ \to v'(h) = \frac{1}{3}\pi (20h - 3{h^2})\frac{1}{3}\pi (20h - 3{h^2}) = 0\\\\ \to h = 0,h = \frac{{20}}{3}\\\\ \to \max (v) = \frac{1}{3}\pi (10{(\frac{{20}}{3})^2} - {(\frac{{20}}{3})^3}) = \frac{{400\pi }}{{81}}\end{array}\)

مثال 

مینیمم فاصله ی نقطه ی  \(M(4,0)\) از منحنی به معادله ی \({y^2} = 4x\)۱۲ را حساب کنید.

 فرض کنیم که نقطه ی  \(A\left( {\alpha ,\beta } \right)\) نزدیکترین نقطه ی منحنی  \({y^2} = 4x\)از نقطه ی (,0۴)M باشد.

پس :

\(\begin{array}{l}{\beta ^2} = 4\alpha \\\\d = \sqrt {{{(4 - \alpha )}^2} + {{(\beta - 0)}^2}} = \sqrt {{\alpha ^2} - 8a + 16 + {\beta ^2}} \\\\ \to d(\alpha ) = \sqrt {{\alpha ^2} - 8a + 16 + 4a} = \sqrt {{\alpha ^2} - 4a + 16} \\\\d'(\alpha ) = \frac{{2\alpha - 4}}{{2\sqrt {{\alpha ^2} - 4a + 16} }} = \frac{{\alpha - 2}}{{\sqrt {{\alpha ^2} - 4a + 16} }} \to \alpha - 2 = 0 \to \alpha = 2\\\\\min (d) = \sqrt {{{(2)}^2} - 4(2) + 16} = \sqrt {12} \end{array}\)

مثال

در کره ای به شعاع R یک استوانه محاط کرده ایم شعاع قاعده و ارتفاع استوانه را طوری به دست آورید که حجم استوانه بیشترین مقدار ممکن را داشته باشد.

 فرض کنیم که استوانه ی مورد نظر دارای شعاع قاعده ی r و ارتفاع hباشد. اگر oمرکز کره باشد در مثلث قائم الزاویه ی OAB می توان نوشت:

\(OB = \frac{h}{2}\)

\(A{B^2} + O{B^2} = O{A^2} \to {r^2} + {(\frac{h}{2})^2} = {R^2} \to {r^2} = {R^2} - {\frac{h}{2}^2}\)

 لذا حجم استوانه ی ایجاد شده به شکل زیر است.

مثال

می خواهیم یک قوطی فلزی استوانه ای شکل و در باز بسازیم که گنجایش آن دقیقاً یک لیتر باشد. ابعاد قوطی چقدر باشد تا مقدار فلز به کار رفته در تولید آن مینیمم شود.

 باید مساحت کل استوانه کمترین مقدار ممکن گردد.

چون قرار است حجم استوانه یک لیتر باشد. پس :

\(v = \pi {r^2}h\pi {r^2}h = 1000 \to h = \frac{{1000}}{{\pi {r^2}}}\)

‏ از طرفی مساحت کل استوانه برابر مجموع، مساحت قاعده و سطح جانبی آن است. لذا:

\(\begin{array}{l}s(r) = \pi {r^2} + 2\pi rh \to s(r) = \pi {r^2} + 2\pi r(\frac{{1000}}{{\pi {r^2}}}) = s(r) = \pi {r^2}\frac{{2000}}{r}\\\\s'(r) = 2\pi r + \frac{{ - 2000}}{{{r^2}}} = \frac{{2\pi {r^3} - 2000}}{{{r^2}}}\frac{{2\pi {r^3} - 2000}}{{{r^2}}} = 0\\\\ \to 2\pi {r^3} - 2000 = 0 \to {r^3} = \frac{{1000}}{\pi } \to r = {10^3}\sqrt {\frac{1}{\pi }} \\\\s({10^3}\sqrt {\frac{1}{\pi }} ) = \pi {({10^3}\sqrt {\frac{1}{\pi }} )^2} + {200^3}\sqrt \pi \end{array}\)

مثال 

در برخی بناهای تاریخی کشورمان پنجره هایی وجود دارد که به شکل یک مستطیل و نیم دایره ای بر روی آن میباشد به طوری که قطر نیم دایره برابر با پهنای مستطیل است. اگر محیط یک چنین پنجره ای ۴/۵ متر باشد. ابعاد آن را طوری بیابید که بیشترین نوردهی را داشته باشد.

 کافی است بیشترین مساحت پنجره را بدست آوریم این مساحت برابر مجموع مساحت های نیم دایره و مستطیل است.

 \(\begin{array}{l}p = x + 2h + \frac{1}{2}(2\pi r) = 2r + 2h + \pi r\\\\2r + 2h + \pi r = \frac{9}{2} \to h = \frac{9}{4} - r - \frac{1}{2}\pi r\end{array}\)محیط پنجره

 

مساحت پنجره

\(\begin{array}{l}p = sx + \frac{1}{2}\pi {r^2}\\\\ \to s(r) = (2r)(\frac{9}{4} - r - \frac{1}{2}\pi r) + \frac{1}{2}\pi r \to s(r) = \frac{9}{2}r - 2{r^2} - \pi {r^2} + \frac{1}{2}\pi {r^2} \to \\\\s(r) = \frac{9}{2}r - (\frac{{4 + \pi }}{2}){r^2} \to \\\\s'(r) = \frac{9}{2} - 2(\frac{{4 + \pi }}{2})r = \frac{9}{2} - (4 + \pi )r\frac{9}{2} - (4 + \pi )r = 0\\\\r = \frac{9}{{2(4 + \pi )}}\end{array}\)

 \(r = \frac{9}{{2(4 + \pi )}}\)شعاع نیم دایره

 

 \(x = 2r = 2 \times \frac{9}{{2(4 + \pi )}} = \frac{9}{{4 + \pi }}\)عرض پنجره

 

  \(\begin{array}{l}h = \frac{9}{4} - r - \frac{1}{2}\pi r\\\\h = \frac{9}{4} - \frac{9}{{2(4 + \pi )}} - \frac{1}{2}\pi (\frac{9}{{2(4 + \pi )}}) = \frac{9}{4} - \frac{9}{{2(4 + \pi )}} - (\frac{{9\pi }}{{4(4 + \pi )}})\end{array}\) ارتفاع پنجره

مثال

می خواهیم کنار یک رودخانه یک محوطه به شکل مثلث متساوی الساقین را نرده کشی کنیم. اگر تنها هزینه ی ۱۰۰ متر نرده را در اختیار داشته باشیم در این صورت بیشترین مساحت ممکن برای این مثلث چقدر خواهد بود؟

 با توجه به شکل مقابل و نظر به اینکه محوطه کنار رودخانه ساخته می شود، پس : ‏

\(\begin{array}{l}y + y = 100 \to 2y = 100 \to y = 50\\\\{x^2} + {h^2} = {y^2}{x^2} + {h^2} = 2500\\\\{x^2} + {h^2} = 2500 \to h = \sqrt {2500 - {x^2}} \\\\s = \frac{1}{2}(2x)h = x\sqrt {2500 - {x^2}} ;0 < x < 50\\\\s' = \sqrt {2500 - {x^2}} + \frac{{ - 2x}}{{2\sqrt {2500 - {x^2}} }}(x) = 2\sqrt {2500 - {x^2}} - \frac{{{x^2}}}{{\sqrt {2500 - {x^2}} }}\\\\\sqrt {2500 - {x^2}} - \frac{{{x^2}}}{{\sqrt {2500 - {x^2}} }} = 0 \to \sqrt {2500 - {x^2}} = \frac{{{x^2}}}{{\sqrt {2500 - {x^2}} }}\\\\250 = x\sqrt {2500 - {x^2}} = 25\sqrt 2 \times \sqrt {2500 - {{(25\sqrt 2 )}^2}} = 25\sqrt 2 \times \sqrt {2500 - 1250} \\\\ \to s = 25\sqrt 2 \times 25\sqrt 2 = 1250{m^2}\end{array}\)

توجه داشته باشید که بدون استفاده از مشتق نیز میتوان مسئله را حل کرد به استدلال زیر دقت کنید.

مساحت این مثلث با توجه به اطلاعات داده شده برابر \(s = \frac{1}{2}(50)(50) \times \sin \theta \) می باشد. بیشترین مساحت وقتی است که  \(\sin \theta = 1\)باشد. پس داریم :

\(\max (s) = \frac{1}{2}(50)(50)(1) = 1250\)

مثال 

نشان دهید که در بین همه ی مثلث های متساوی الساقینی که محیط یکسانی دارند، مثلث متساوی الاضلاع دارای بیشترین مساحت است.

 

\(\begin{array}{l}{a^2} = {h^2} + {(\frac{b}{2})^2} \to h = \sqrt {{a^2} - } \frac{{{b^2}}}{4}(1)\\\\p = a + a + b \to b = p - 2a \to {b^2} = {p^2} - 4pa + 4{a^2}(2)\\\\(1),(2) \to h = \sqrt {{a^2} - \frac{1}{4}({p^2} - 4pa + 4{a^2})} \to h = \sqrt {pa - \frac{1}{4}{p^2}} \\\\s = \frac{1}{2}bh = \frac{1}{2}(p - 2a)\sqrt {pa - \frac{1}{4}{p^2}} + \frac{1}{2}(p - 2a) \times \frac{p}{{^2\sqrt {pa - \frac{1}{4}{p^2}} }}\\\\ = \frac{{ - 2pa + \frac{1}{2}{p^2} - pa}}{{^2\sqrt {pa - \frac{1}{4}{p^2}} }} = \frac{{{p^2} - 3pa}}{{^2\sqrt {pa - \frac{1}{4}{p^2}} }}\\\\\frac{{{p^2} - 3pa}}{{^2\sqrt {pa - \frac{1}{4}{p^2}} }} = 0 \to {p^2} - 3pa = 0 \to p(p - 3a) = 0\\\\p = 3a2b + b = 3a \to b = a\end{array}\)

یعنی مثلث متساوی الاضلاع است.

تهیه کننده : جابر عامری


سایر مباحث این فصل