آرایه ای است که در مبحث بیان و در کنار آرایه های تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه بررسی می شود. ولی کتاب های درسی- حتی علوم و فنون که تخصّصی است. به این موضوع اشاره نکرده اند. در حالی که خود نماد را در قلمروهای ادبی کتاب های فارسی آورده اند.
نماد، شباهتی به استعاره دارد، زیرا یک کلمه آورده می شود و معنای دیگری از آن برداشت می شود، مانند «کوه» که معنای مقاومت و پایداری از آن برداشت می شود
نشسته ام در انتظار این تبار بی سوار دریغ کز شبی چنین، سپیده سر نمیزند
در بیت فوق «شب» نماد دوران ظلم و ستم و تباهی است.
تفاوت نماد با استعاره: استعاره به یک معنای تمایب دلالت دارد ولی تماد می تواند به چند معنای حمایت اشاره داشته باشد. به طور مثال «سرو» می تواند استعاره از معشوق و نمادی از بلندی، آزادگی، پایداری، عظمت و ... باشد. باید دید در متن مورد نظر معنای استعاری مد نظر است با معنای نمادین. همچنین استعاره معمولا به یک چیز و هویت اشاره دارد و تماد به یک مفهوم۔ مثلا در مثال فوق، معشوق یک هویت است ولی پایداری و مقاومت یک مفهوم هستند.
به نمادهای مهم ادب فارسی دقت کنید و آنها را به خاطر بسپارید.
حیوانات نیز بنا به خصوصیات ویژه ای که دارند، تصاد مقاهیمی شده اند که در جدول زیر تماما آمده اند. البته نیاز نیست برای کنکور دخمه این ها را حفظ کنید.
* نکته بسیار مهم: توجه داشته باشید که واژگان فوق همیشه و در هر عبارتی نماد نیستند. بلکه باید به معنای عبارت دقت کرد و دید که آیا آن واژه در معنای نمادین به کار رفته است یا خیر. در عبارت زیر واژه «شب» در مثال اول، در معنای نمادین زمان پیش از انقلاب و در مثال دوم، در هر دو مصراع در معنای حقیقی آمده است.
پیش از تواب معنی دریا شدن نداشت شب مانده بود و جرأت فردا شدن نداشت
شب عاشقان بیدل، چه شبی دراز باشد تو بیا کز اول شب، در صبح باز باشد