آموزش جامع جناس

جناس به معنی هم جنسی است و این هم جنسی در لفظ است نه در معنا۔ جناس یعنی دو کلمه ای که یا از یک جنس هستند مثل «دید و دیده» یا آن قدر شبیه به هم هستند که فکر می کنیم از یک جنس هستند، مانند «یاد و یار». جناس در واقع همسان بودن دو کلمه است که فقط در یک صامت با مصوت اختلاف دارند. حتی گاه دو کلمه در تلفظ یکسانند و فقط معنای متفاوتی دارند.

جناس در نگاه کلی دو دسته است. 1- جناس همسان (تام) ۲- جناس غیرهمسان (ناقص)

1- جناس همسان (تام): چناسی است که دو کلمه در خوانش و نوشتار دقیقا یکسانند و فقط در معنا تفاوت دارند.

عشق شوری در نهاد ما نهاد                     جان مادر بوتهی سودا نهاد

نهاد: ۱- ضمیر و درون و باطن ۲- قرار داد (فعل)

بیا و برگ سفرساز و زادِ ره برگیر               که عاقبت برود، هر که او ز مادر زاد

زاد: ۱- توشه و آذوقه ۲- به دنیا آمد (فعل)

دیوان حافظی توو دیوانهی تومن              اما پری، به دیدن دیوان نیامدی

دیوان: ۱- کتاب شعر، مجموعه شعر ۲- دیوها

۲- جناس غیر همسان (ناقص): این جناس خود سه نوع است: الف) جناس ناقص اختلافی ب) جناس ناقص حرکتی ج) جناس ناقص افزایشی

الف) جناس ناقص اختلافی: جناسی است که دو کلمه فقط در یک حرف با هم اختلاف دارند. این حرف متفاوت می تواند در ابتداء وسط یا آخر باشد!)

بزد نیزهی او به دو نیم کرد                              نشست از براسپ و برخاست گرد

چوک زشاخ درخت، خویشتن آویخته                 زاغ سیه بر دو بال، عالیه آمیخته

به یاد یار و دیار آن چنان بگریم زار                   که از جهان رہ و رسم سفر براندازم

ب) جناس ناقص حرکتی: جناسی است که دو کلمه فقط در یک حرکت با مصوت کوتاه اختلاف داشته باشند.

ای مِهر تو در دل ها، وی مُهر تو بر لبها             وی شور تو در سَرها، وی سِرِّ تو در جانها

باید به مژگان رُفت گرد از طور سینین               باید به سینه رَفت زین جاتا فلسطین

ج) جناس ناقص افزایشی: جناسی است که یک واژه نسبت به دیگری فقط یک حرف اضافه تر دارد. (این یک حرف می تواند در ابتداء وسط یا آخر باشد)

به یاد یار و دیار آن چنان بگریم زار                  که از جهان ره و رسم سفر براندازم

سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند             همدم گل نمی شود، یاد سمن نمی کند

کار دلم به جان رسد، کارد به استخوان رسد      ناله کنم بگویدم، دم مزن و بیان مکن

* نکته: در کنکور عمومی نوع جناس ها مهم نیست مگر این که نوع آن را خواسته باشند. مثلا گفته باشند در کدام گزینه جناس تام وجود دارد که باید دقیقا جناس تام را پیدا کنیم. اما اگر گفته بودند جناس، هر کدام را می توانیم لحاظ کنیم.

* نکته: جناس تام را با آراید تکرار اشتباه نگیریم. دو کلمه که معنا و تلفظ و نوشتار یکسان دارند، فقط آرایه ی تکرار دارند و جناس ندارند اما اگر معنا متفاوت و تلفظ و نوشتار یکسان بود، جناس تام داریم و تکرار نداریم.