ترصیع:
اگر شاعر در مصراع اول یک بیت دو یا چند واژه بیاورد که با واژه های هم قرینه خود در مصراع دوم شعر، دو به دو دارای سجع متوازی (واژه‌های هم وزن و هم قافیه) باشند به آن ترصیع می گویند.
مثال)
1) ای منوّر به تو نجوم جلال وی مقرّر به تو رسوم کمال
ای و وی - منَوّر و مقرّر - نجوم و رسوم - جمال و کمال : همگی دو به دو سجع متوازی دارند.
2) هم حرکاتش متناسب به هم هم خطواتش متقارب به هم
حرکاتش و خطواتش - متناسب و متقارب : همگی دو به دو سجع متوازی دارند.
موازنه:
آرایه موازنه همانند ترصیع است با این تفاوت که باید ترکیبی از دو سجع متوازی و متوازن هر دو در دو مصراع شعر باشد. به عبارت دیگر آوردن کلمات هموزن در دو مصراع از شعر یا دو پاره از نثر است، به گونه ای که همۀ کلمات قرینه یا اکثر آنها با یکدیگر هم وزن باشند؛ مانند مثال های زیر که واژگان قرینه در دو مصراع با یکدیگر هم وزن هستند:
مثال)
1) هم عقل دویده در رکابت هم شرع خزیده در پناهت
عقل و شرع: متوازن
دویده و خزیده: متوازی
رکابت و پناهست: متوازی
2) ز گرز تو خورشید گریان شود ز تیغ تو بهرام بریان شود
گرز و تیغ: متوازن
گریان و بریان: متوازی
خورشید و بهرام: متوازن
تعریف ساده تر: اگر واژگان در دو مصراع یک بیت یا دو جملۀ قرینۀ نثر، به گونه ای به کار روند که واژگان جملۀ اول با جملۀ دوم یا واژگان مصراع اول با واژگان مصراع دوم، به ترتیب، هم وزن باشند، این کار را موازنه گویند. گاهی شاعر موازنه را در دو بیت به کار می برد، یعنی واژگان دو بیت با هم هم وزنند.
به عنوان مثال، اگر دو مصراع بیت بالا را زیر هم قرار دهیم، همۀ واژگان مصراع اول با واژۀ مقابل خود از مصراع دوم، هم وزن است؛ بدین صورت:
(ای، وی)، (درد، یاد)، (تواَم، تواَم)، (درمان، مونس)، (در، در)، (بستر، گوشه)، (ناکامی، تنهایی):
ای درد تواَم درمان در بستر ناکامی
وی یاد تواَم مونس در گوشۀ تنهایی
* نکته یادآوری: در سجع متوازن دو کلمه هم قرینه در بخش بخش کردن یکسان اند. مثلا بهرام و خورشید هر کدام از دو بخش تشکیل شدند.