به معنی پوشیده سخن گفتن است. و آن عبارتی است که یک معنای آشکار و یک معنای پنهان دارد و مراد گوینده معنای پنهان آن است. در بیت زیر مصراع اول یک معنی آشکار (هنوز از دهان او بوی شیر می آید) و یک معنی پنهان (او هنوز کودک است) دارد. معنای پنهان را باید با دقت و کشف هنری به دست آورد
هنوز از دهان بوی شیر ایدش همی رای شمشیر و تیر اندش
مثال های دیگر:
دلا معاش چنان کن که گر بلغزد پای فرشته ات به دو دست دعا نگه دارد
«بلغزد پای» کنایه از خطا و اشتباه کردن
نماند ایچ باروی خورشید رنگ به جوش آمده خاک بر کوه و سنگ
«نماند رنگ» معادل «رنگ پریدن» و کنایه از ترسیدن
بیامد که جوید ز ایران نبرد سر هم نبرد اندر آرد به گرد
«سر به گرد آوردن» کنایه از نابود کردن
آن را که چنین فردی، از پای در اندازد باید که فرو شوید دست از همه درمان ها
«دست فرو شستن از چیزی» کنایه از ترک کردن آن چیز.
چون بسی ابلیس آدم روی هست پس به هر دستی نشاید داد دست
«دست دادن» کنایه از اعتماد کردن
* توجه: بعضی کنایات، فرمولی» هستند و با عوض شدن یک واژه، کنایه دیگری به دست می آید.
از شراب عشق مست بودن -> عاشق بودن
از شراب بخشندگی مست بودن -> بخشنده بودن
از شراب علم مست بودن -> عالم بودن
* توجه: بعضی صفات معنای کتایی دارند و کنایه محسوب می شوند. مانند: سبک مغز، سیه رو، سرخ رو، حلقه به گوش، تنگدست و ...
تو به هنگام سخن گر نشوی موی شکاف کس نیابد ز دهان تو نشان، یک سر موی
دریادلان راه سفر در پیش دارند پا در رکاب راهوار خویش دارند
* توجه: کنایه و ایهام از این منظر که هر دو یک معنای آشکار و یک معنای پنهان دارند، با هم مشترکند ولی تفاوت هایی هم با هم دارند
اول اینکه؛ کنایه در قالب جمله (دست از جان شست) یا عبارت مصدری (دست از جان شستن) بیان می شود، اما ایهام معمولا در قالب یک واژه یا گروه اسمی است.
دوم اینکه؛ درک کنایه و ایهام بسیار متفاوت است. معمولا کشف کنایه و درک معنای کنایی آن بسیار آسان است اما کشف ایهام و درک معنای دوم کمی سخت است و به توجه ویژه ای نیاز دارد.
سوم اینکه؛ عبارت کنایی معمولا در هر متنی کنایه است، یعنی در هر متنی به هر صورتی به کار برود کنایه است، ولی واژه ایهام دار لزوما همه جا ایهام ندارد. تفاوت های دیگری نیز می توان مطرح نمود که از اطاله کلام پرهیز می شود.