آموزش جامع اسم (قواعد عربی پایه هفتم تا نهم)

آشنایی با اسم در زبان عربی

در هر زبانی، کلمات نقش های مختلفی دارند. در زبان شیرین عربی هم کلمات به سه دسته اصلی تقسیم می شوند: اسم، فعل و حرف. امروز می خواهیم با اولین دسته، یعنی «اسم» و ویژگی های جالب آن آشنا شویم. اسم کلمه ای است که برای نامیدن انسان، حیوان، گیاه، اشیاء یا حتی مفاهیم به کار می رود. مثل: «علی»، «اسب»، «درخت»، «کتاب» یا «شجاعت». شناختن ویژگی های اسم به ما کمک می کند تا جملات عربی را بهتر بفهمیم و خودمان هم جملات درست تری بسازیم. پس با ما همراه باشید تا قدم به قدم با دنیای اسم ها در عربی آشنا شویم!

انواع اسم از نظر تعداد

یکی از اولین چیزهایی که در مورد اسم ها یاد می گیریم، تعداد آن هاست. یعنی اسم ما به یک چیز اشاره دارد، به دو چیز یا بیشتر؟

1 اسم مفرد

اسم مفرد، همان طور که از نامش پیداست، به یک شخص یا یک چیز اشاره می کند. اسم مفرد علامت خاصی ندارد و شکل اصلی کلمه است.

2 اسم مثنی

اسم مثنی در زبان عربی خیلی جالب است! این اسم فقط و فقط برای اشاره به دو نفر یا دو چیز به کار می رود. برای ساختن اسم مثنی، به آخر اسم مفرد، یکی از دو علامت «انِ» یا «ـَـيْنِ» را اضافه می کنیم.

3 اسم جمع

وقتی می خواهیم به بیشتر از دو نفر یا دو چیز اشاره کنیم، از اسم جمع استفاده می کنیم. اسم جمع در عربی دو نوع اصلی دارد:

الف جمع سالم

در جمع سالم، شکل مفرد کلمه تقریباً دست نخورده باقی می ماند و فقط علامتی به آخر آن اضافه می شود. این نوع جمع خودش دو دسته دارد:

* جمع مذکر سالم: برای جمع بستن اسم های مفرد مذکر (که به انسان اشاره دارند یا صفت انسان هستند) به کار می رود. علامت آن «ونَ» یا «ـينَ» است که به آخر اسم مفرد اضافه می شود.

* جمع مؤنث سالم: برای جمع بستن اسم های مفرد مؤنث (معمولاً آن هایی که به «ة» ختم می شوند) به کار می رود. علامت آن «ات» است. برای ساختن آن، معمولاً «ة» از آخر اسم مفرد حذف شده و «ات» اضافه می شود.

ب جمع مکسّر (شکسته)

این نوع جمع کمی متفاوت است! در جمع مکسّر، شکل مفرد کلمه تغییر می کند و می شکند (به همین دلیل به آن مکسّر یعنی شکسته می گویند). جمع مکسّر قانون یکسانی ندارد و شکل جمع هر کلمه را باید به صورت جداگانه یاد گرفت یا در لغت نامه ها پیدا کرد. این نوع جمع هم برای مذکر و هم برای مؤنث به کار می رود.

انواع اسم از نظر جنس

در زبان عربی، اسم ها از نظر جنسیت هم دسته بندی می شوند: مذکر (نر) و مؤنث (ماده).

1 اسم مؤنث

اسم مؤنث معمولاً علامتی دارد که آن را از اسم مذکر متمایز می کند. معروف ترین علامت مؤنث، حرف «ة» (تاء گِرد) در آخر کلمه است. به این نوع مؤنث، «مؤنث لفظی» می گویند، چون علامت آن در ظاهر کلمه دیده می شود.

2 اسم مذکر

به طور کلی، اسمی که علامت مؤنث (مانند «ة») نداشته باشد، مذکر به حساب می آید.

3 مؤنث معنوی (استثناها!)

بعضی اسم ها هستند که علامت مؤنث (مثل «ة») ندارند، اما در معنا مؤنث به حساب می آیند و با آن ها مثل اسم مؤنث رفتار می شود. به این ها «مؤنث معنوی» می گویند. این اسم ها را باید به خاطر سپرد. مهم ترین دسته های مؤنث معنوی عبارتند از:

• برخی اسم های خاص خانم ها: مانند: مَریَم، زَینَب
• کلماتی که ذاتاً به جنس مؤنث اشاره دارند: مانند: أُمّ (مادر)، أُخت (خواهر)، بِنت (دختر)
• نام بیشتر شهرها، کشورها و قاره ها: مانند: طِهران، ایران، آسیا
• برخی از اعضای زوج بدن: مانند: یَد (دست)، عَین (چشم)، رِجل (پا)، أُذُن (گوش)
• برخی کلمات سماعی (شنیداری) که عرب زبان ها آن ها را مؤنث به کار می برند: این ها را باید حفظ کرد! مهم ترین ها: شَمس (خورشید)، أرض (زمین)، نار (آتش)، دار (خانه)، بِئر (چاه)، حَرب (جنگ)، نَفس (جان، خود)، روح (روح)، ریح (باد)، سَماء (آسمان)، جَهَنَّم (جهنم).

اسم های اشاره

برای اشاره کردن به چیزی یا کسی در نزدیکی یا دوری، از اسم های اشاره استفاده می کنیم. اسم اشاره هم باید با اسمی که به آن اشاره می کند (که به آن مُشارٌ اِلَیه می گویند) از نظر تعداد (مفرد، مثنی، جمع) و جنسیت (مذکر، مؤنث) مطابقت داشته باشد.

1 اشاره به نزدیک (این، این دو، این ها)

2 اشاره به دور (آن، آن دو، آن ها)

3 اشاره به مکان

برای اشاره به مکان هم اسم های اشاره خاصی وجود دارد:

• هُنا: اینجا (اشاره به مکان نزدیک)
• هُناکَ: آنجا (اشاره به مکان دور)

کلمات پرسشی (اسم استفهام)

برای پرسیدن سؤال در عربی از کلمات پرسشی یا اسم های استفهام استفاده می کنیم. هر کدام از این کلمات برای پرسیدن در مورد چیز خاصی به کار می روند:

• أَ / هَلْ: معنی «آیا» می دهند و برای پرسیدن سوال هایی که جوابشان «بله» (نَعَم) یا «خیر» (لا) است، به کار می روند. معمولاً اول جمله می آیند.
  مثال: هَل أنتَ طالِبٌ؟ (آیا تو دانش آموز هستی؟) - جواب: نَعَم، أنا طالِبٌ. / لا، لَستُ طالِباً.
• مَنْ: به معنی «چه کسی؟» یا «کیست؟» و برای پرسیدن در مورد اشخاص (عاقل) به کار می رود.
  مثال: مَنْ هذا الوَلَدُ؟ (این پسر کیست؟) - جواب: هذا أخی. (این برادرم است.)
• ما / ماذا: به معنی «چه؟» یا «چیست؟» و برای پرسیدن در مورد اشیاء یا امور غیرعاقل به کار می رود. «ماذا» معمولاً وقتی به کار می رود که بعدش فعل بیاید.
  مثال: ما هذا؟ (این چیست؟) - جواب: هذا کِتابٌ. (این کتاب است.)
  مثال: ماذا تَقرَأُ؟ (چه می خوانی؟) - جواب: أقرَأُ القُرآنَ. (قرآن می خوانم.)
• أیْنَ: به معنی «کجا؟» و برای پرسیدن در مورد مکان به کار می رود.
  مثال: أینَ الکِتابُ؟ (کتاب کجاست؟) - جواب: الکِتابُ عَلَی المِنضَدَةِ. (کتاب روی میز است.)
• مِنْ أیْنَ: به معنی «اهل کجا؟» یا «از کجا؟» و برای پرسیدن در مورد مبدأ یا ملیت به کار می رود.
  مثال: مِن أینَ أنتَ؟ (تو اهل کجا هستی؟) - جواب: أنا مِن ایران. (من اهل ایران هستم.)
• کَمْ: به معنی «چند؟» یا «چقدر؟» و برای پرسیدن در مورد تعداد یا مقدار به کار می رود. اسمی که بعد از «کَمْ» می آید معمولاً مفرد و منصوب است.
  مثال: کَمْ کِتاباً عِندَکَ؟ (چند کتاب داری؟) - جواب: عِندی خَمسَةُ کُتُبٍ. (پنج کتاب دارم.)
• لِماذا: به معنی «چرا؟» یا «برای چه؟» و برای پرسیدن در مورد علت و دلیل به کار می رود. جواب آن معمولاً با «لِـ» (برایِ) یا «لِأنَّ» (زیرا، چون که) شروع می شود.
  مثال: لِماذا تَذهَبُ إلَی المَدرَسَةِ؟ (چرا به مدرسه می روی؟) - جواب: لِأتَعَلَّمَ العِلمَ. (تا دانش بیاموزم.) / لِأنَّ العِلمَ نورٌ. (چون دانش نور است.)
• مَتیٰ: به معنی «کِی؟» یا «چه وقت؟» و برای پرسیدن در مورد زمان به کار می رود.
  مثال: مَتیٰ تَرجِعُ مِنَ السَّفَرِ؟ (کی از سفر برمی گردی؟) - جواب: أرجِعُ غَداً. (فردا برمی گردم.)
• کَیْفَ: به معنی «چگونه؟» یا «چطور؟» و برای پرسیدن در مورد حالت یا چگونگی به کار می رود.
  مثال ۱ (پرسش از حال): کَیفَ حالُکَ؟ (حالت چطور است؟) - جواب: أنا بِخَیرٍ، الحَمدُ لِلّه. (من خوبم، خدا را شکر.)
  مثال ۲ (پرسش از روش): کَیفَ تَذهَبُ إلَی المَدرَسَةِ؟ (چگونه به مدرسه می روی؟) - جواب: أذهَبُ ماشیاً. (پیاده می روم.)

ضمایر

ضمیرها کلماتی هستند که به جای اسم می نشینند تا از تکرار آن جلوگیری کنند. در عربی دو نوع ضمیر اصلی داریم: ضمایر منفصل (جدا) و ضمایر متصل (چسبیده).

1 ضمایر منفصل (جدا)

این ضمایر به صورت جداگانه در جمله می آیند و معمولاً نقش مبتدا (نهاد) را دارند. آن ها بر اساس شخص (اول شخص، دوم شخص، سوم شخص)، تعداد (مفرد، مثنی، جمع) و جنس (مذکر، مؤنث) دسته بندی می شوند:

2 ضمایر متصل (چسبیده)

این ضمایر به آخر اسم، فعل یا حرف می چسبند و معانی مختلفی مثل «ـَـم، ـَـت، ـَـش» یا «مرا، تو را، او را» و ... می دهند. وقتی به اسم می چسبند، معنای مالکیت می دهند (مانند کتابم، کتابت، کتابش).

مثال های کاربردی (برای درک بهتر)

وقت تمرین است!

نکات مهم و تکمیلی

نمونه سوالات امتحانی پرتکرار

سوالات تستی

سوالات تشریحی