در این بخش با فعل مجهول آشنا خواهیم شد. فعل مجهول فعلی است که فاعل آن حذف شده یعنی انجام دهندۀ کار مشخص نیست. مثلاً در جمله های «غذا خورده شد»، «علی دیده می شود» و «نعمت بر ما نازل شد» کنندۀ کار معلوم نیست. در زبان فارسی فعل مجهول را غالباً با مصدر «شدن – می شود» ترجمه می کنیم. در رابطه با فعل مجهول در عربی باید موارد زیر را بدانیم:
1) نحوۀ مجهول کردن فعل:
ماضی ــُـــــِــ -> یعنی دومین حرف اصلی کسره می گیرد و تمام حروف متحرک قبلش ضمه.
مثال) ضَرَبَ -> ضُرِبَ أَكْرَمَ -> اُكْرِمَ
إِسْتَخْدَمَ -> اُسْتَخْدِمْ إِنْتَخَبَ -> اُنْتُخِبَ
مضارع ــُـــــَــ -> یعنی دومین حرف اصلی فتحه می گیرد و اولین حرف مضارع ضمه.
مثال) يَضْرِبُ -> يُضْرَبُ يُکْرِمُ -> يُكْرَمُ
يَسْتَخْدِمُ -> یُسْتَخْدَمُ يَنْتَخِبُ -> يُنْتَخَبُ
2) چگونه فعل مجهول را در جمله پیدا کنیم؟
اگر عبارت مورد نظر اعراب گذاری شده بود که تکلیف مشخص هست؛ ماضی ــُـــــِــ و مضارع ــُـــــَــ . امّا اگر اعراب گذاری نشده بود یا به طور کامل اعراب نداشت، برای تشخیص فعل مجهول به نکات زیر توجه کنید:
1) اگر در جمله مفعول دیدید آن فعل معلوم است پس در مثال های زیر فعل مجهول نداریم:
يَضرِبُــــــــکُم / نُشاهِدُ التّلميذاتِ
فاعل «هو» مفعول فاعل «نحن» مفعول
اللهُ يُحبّ الْخَلْقَ / يَحتَرِمونَ الرَّجلَ
فاعل «هو» مفعول فاعل مفعول
2) اگر یک فعل گذرا به مفعول (متعدی)، فاعل نداشت و مفعول آن به تنهایی در جمله آمده بود یا اسمی به همراه فعل متعدی نداشتیم و فعل تنها بود یا فعل متعدی با ضمیر فاعلی آمده بود، آن فعل مجهول است.
مثال) عُرِفَ القرآنُ / عُرِفَ / عُرِفتم -> همگی مجهول هستند.
یک اسم تنها ضمیر فاعلی
3) فعلهای ناگذر (لازم) را نمی توان مجهول کرد پس فعلی که مفعول ندارد قطعاً مجهول نیست و نمی تواند مجهول شود.
مثال) إِنعَقَدَ: برگزار شد / ذَهَبَ:رفت / يَجْتَمِعُ: جمع می شود
4) مفعولی که در جملۀ مجهول می آید اسمش «نائب فاعل» است.
مثال) ضُرِبَ المثالُ
نائب فاعل
5) هر فعل گذرا (متعدی) که حرف اولش ـُـ داشت مجهول است به جز فعل مضارع از باب إِفعال، تفعيل و مفاعلة که معلوم و مجهول بودن آنها را باید بررسی کنیم، منظور از بررسی روش هایی است که در نکات قبلی گفته ایم.
مثال) يُحاسِبُکَ -> «ک» ضمير مفعولی است پس معلوم است.
يُحاسَبُ -> یک فعل متعدی تنها آمده پس مجهول است.