آموزش جامع اعداد (قواعد عربی پایه دهم)

رمزگشایی از دنیای اعداد در زبان عربی

اعداد بخش جدانشدنی از زبان هستند و در عربی هم قواعد خاص خودشان را دارند. از شمردن تعداد کتاب ها گرفته تا گفتن رتبه در مسابقه یا خواندن تاریخ، همه جا با اعداد سر و کار داریم. در این بخش، می خواهیم به صورت کامل و جامع، با انواع اعداد در عربی، کاربردها و قوانین شمارش آن ها آشنا شویم. فرقی نمی کند پایه دهم باشید و تازه با این مبحث آشنا می شوید یا دانش آموز کنکوری هستید و دنبال نکات تکمیلی می گردید؛ این مطلب تمام نکات لازم برای تسلط بر مبحث اعداد را در اختیارتان قرار می دهد. پس با ما همراه باشید تا گره از کار اعداد باز کنیم!

در زبان عربی، اعداد به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

1. اعداد اصلی (الأعداد الأصلية): برای شمارش و بیان تعداد به کار می روند (مثل: سه، پنج، دوازده).
2. اعداد ترتیبی (الأعداد الترتيبية): برای بیان رتبه و ترتیب به کار می روند (مثل: سوم، پنجم، دوازدهم).

بیایید ابتدا با اعداد اصلی شروع کنیم.

بخش اول: اعداد اصلی (الأعداد الأصلية) - هنر شمارش!

اعداد اصلی همان هایی هستند که برای شمردن اشیاء، افراد و... استفاده می کنیم. مثلاً وقتی می خواهیم بگوییم «پنج کتاب» یا «بیست دانش آموز». برای استفاده درست از این اعداد، باید رابطه شان را با اسمی که می شمارند (که به آن مَعدود می گوییم) بدانیم. این رابطه در دسته های مختلف اعداد، متفاوت است.

۱ اعداد ۱ و ۲: همراهان همیشگی!

• این دو عدد همیشه بعد از معدود (اسمی که شمرده می شود) می آیند.
• مانند صفت عمل می کنند و در جنس (مذکر/مؤنث)، تعداد (مفرد/مثنی بودن معدود) و اعراب (حرکت آخر) و معرفه/نکره بودن کاملاً از معدود پیروی می کنند.

۲ اعداد ۳ تا ۱۰: قانون برعکس!

• این اعداد همیشه قبل از معدود می آیند.
• از نظر جنس، دقیقاً برعکس معدود خود هستند. (یعنی اگر معدود مذکر است، عدد مؤنث می آید و بالعکس). معیار تشخیص جنس معدود، شکل مفرد آن است.
• معدودِ این اعداد همیشه به صورت جمع می آید و اعرابش مجرور است (یعنی آخرش کسره یا تنوین کسره دارد). در واقع یک ترکیب اضافی (مضاف و مضاف الیه) می سازند که عدد، مضاف و معدود جمع، مضاف الیه است.

۳ اعداد ۱۱ و ۱۲: دوقلوهای سازگار!

• این اعداد (که به آن ها اعداد مرکب می گویند) قبل از معدود می آیند.
• هر دو جزء عدد (هم یکان و هم دهگان یعنی «عشر/عشرة») از نظر جنس با معدود مطابقت دارند.
• معدودِ این اعداد همیشه مفرد و منصوب است (یعنی آخرش فتحه یا تنوین فتحه دارد).
• عدد ۱۱ (أَحَدَ عَشَرَ / إحْدَی عَشْرَةَ) و قسمت دوم عدد ۱۲ (عَشَرَ / عَشْرَةَ) مبنی بر فتح هستند، یعنی حرکت آخرشان همیشه فتحه است و با نقش در جمله تغییر نمی کند. اما قسمت اول عدد ۱۲ (اثنا / اثنتا) مانند اسم مثنی در حالت رفعی با الف (اثنا / اثنتا) و در حالت نصب و جر با یاء (اثنَيْ / اثْنَتَيْ) می آید.

۴ اعداد ۱۳ تا ۱۹: یک بام و دو هوا!

• این اعداد مرکب نیز قبل از معدود می آیند.
• قانون جنسیت آن ها کمی متفاوت است: جزء اول (یکان یعنی ۳ تا ۹) از نظر جنس با معدود مخالف است (مثل قانون ۳ تا ۱۰). اما جزء دوم (دهگان یعنی عَشَرَ / عَشْرَةَ) با معدود موافق است.
• معدودشان مانند ۱۱ و ۱۲، همیشه مفرد و منصوب است.
• این اعداد هم مانند عدد ۱۱، مبنی بر فتح هستند (مبني علی فتح الجزأین)، یعنی هر دو جزءشان تقریباً همیشه فتحه می گیرد.

۵ اعداد عقود (۲۰، ۳۰، ...، ۹۰): بی تفاوت به جنسیت!

• این اعداد (عِشْرونَ، ثَلاثونَ، ...، تِسعونَ) که به آن ها «الفاظ عقود» می گویند، قبل از معدود می آیند.
• برای مذکر و مؤنث شکل یکسان دارند و از نظر جنسیت تغییری نمی کنند.
• اعرابشان مانند جمع مذکر سالم است؛ یعنی در حالت رفعی با «ونَ» (عِشْرونَ) و در حالت نصب و جر با «ینَ» (عِشْرینَ) می آیند.
• معدودشان همیشه مفرد و منصوب است.

۶ اعداد معطوف (۲۱ تا ۹۹، به جز عقود): ترکیب قوانین!

• این اعداد (مثل ۲۱، ۳۵، ۹۹) به صورت ترکیبی از یکان و دهگان بیان می شوند: اول یکان (۱ تا ۹)، بعد حرف عطف «و» و بعد دهگان (۲۰ تا ۹۰). این اعداد قبل از معدود می آیند.
• جزء یکان از قوانین ۱ و ۲ (اگر یکان ۱ یا ۲ بود، موافق معدود) یا ۳ تا ۹ (اگر یکان ۳ تا ۹ بود، مخالف معدود) پیروی می کند.
• جزء دهگان از قوانین اعداد عقود پیروی می کند (شکل واحد برای دو جنس، اعراب با ون/ین).
• معدودشان همیشه مفرد و منصوب است.

۷ اعداد صد، هزار و ... : ساده و قدرتمند!

• اعداد مِئَة (یا مائَة به معنی صد) و أَلْف (هزار) قبل از معدود می آیند.
• برای مذکر و مؤنث شکل یکسان دارند.
• معدودشان همیشه مفرد و مجرور است (ترکیب اضافی می سازند).
• برای ۲۰۰ (مِئَتانِ/مِئَتَیْنِ) و ۲۰۰۰ (أَلْفانِ/أَلْفَیْنِ) از شکل مثنی استفاده می شود و معدود همچنان مفرد و مجرور است. (نون مثنی در حالت مضاف بودن حذف می شود: مِئَتا کِتابٍ، أَلْفا کِتابٍ).
• برای ۳۰۰ تا ۹۰۰ و ۳۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰، از ترکیب عدد ۳ تا ۱۰ + جمعِ مِئة (مِئات) یا ألف (آلاف) استفاده می شود (مانند: ثَلاثُ مِئاتِ کِتابٍ، خَمْسَةُ آلافِ کِتابٍ) و معدود همچنان مفرد و مجرور است.

بخش دوم: اعداد ترتیبی (الأعداد الترتيبية) - نشان دادن رتبه!

اعداد ترتیبی برای نشان دادن جایگاه، رتبه یا ترتیب چیزی به کار می روند (مثل: درسِ اول، نفرِ دوم، کلاسِ دهم). قواعد آن ها بسیار شبیه قواعد صفت است:

• اعداد ترتیبی معمولاً بعد از اسم (معدود) می آیند.
• مانند صفت عمل می کنند و در هر چهار مورد (جنس، تعداد، معرفه/نکره، اعراب) با اسم قبل از خود (که نقش موصوف را دارد) مطابقت می کنند.
• بیشتر اعداد ترتیبی بر وزن «فاعِل» برای مذکر و «فاعِلَة» برای مؤنث ساخته می شوند.
• استثنا: عدد اول به صورت «الأَوَّل» (برای مذکر) و «الأُولَی» (برای مؤنث) به کار می رود.
• اعداد ترتیبی ۱۱ تا ۱۹ نیز مانند اعداد اصلی شان مرکب هستند و معمولاً هر دو جزء بر وزن فاعل می آیند و مبنی بر فتح هستند (مانند: الثّالِثَ عَشَرَ / الثّالِثَةَ عَشْرَةَ) و در جنس با معدود مطابقت می کنند. (الحادِیَ عَشَرَ / الحادِیَةَ عَشْرَةَ).
• اعداد عقود ترتیبی (بیستم، سی ام، ...) همان شکل اعداد عقود اصلی را دارند (العِشرون/العِشرین، الثَّلاثون/الثَّلاثین) و بعد از معدود می آیند و در اعراب از آن تبعیت می کنند.

مثال های بیشتر برای جا افتادن مطلب

وقت تمرین است! (خودت را بسنج!)

نکات کنکوری و طلایی اعداد

نمونه سوالات امتحانی و کنکور

سوالات تستی

سوالات تشریحی