آموزش جامع تضمین

بخش تضمین شده: مصراع دوم: «کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی».
منبع تضمین: این مصراع از رودکی سمرقندی است که حافظ آن را در غزل خود تضمین کرده است.

بخش تضمین شده: مصراع دوم: «که کس مرغان وحشی را از این خوش تر نمی گیرد».
منبع تضمین: این مصراع تضمینی از حافظ است.

بخش تضمین شده: عبارت عربی: «وَقِنا رَبَّنا عَذابَ النّار».
منبع تضمین: این عبارت بخشی از آیه ۲۰۱ سوره بقره در قرآن کریم است که سعدی عیناً آن را تضمین کرده است.

گزینه ج

تضمین به معنی آوردن و گنجاندن عینِ سخن دیگران (آیه، حدیث، شعر، نثر) در کلام خود است.

گزینه ب

عبارت «جَنّاتٍ تَجری مِن تَحتِهَا الاَنهار» عیناً بخشی از آیات متعدد قرآن کریم است که حافظ آن را در شعر خود آورده است، پس تضمین محسوب می شود. (هرچند به دلیل اشاره به بهشت، تلمیح هم دارد، اما آوردن عین عبارت، تضمین است).

گزینه الف

بیت الف سخن خود حافظ است و نقل قول یا عبارتی از قرآن، حدیث یا شعر دیگری در آن وجود ندارد. بیت ب تضمین آیه قرآن، و ابیات ج و د تضمین بیت فردوسی هستند (که در بیت ج به آن اشاره شده و در بیت د عیناً آمده است).

گزینه ب

چون «الحمدلله رب العالمین» عیناً آیه دوم سوره فاتحه در قرآن کریم است، آوردن آن در کلام، تضمین محسوب می شود.

گزینه الف

گزینه الف فقط اشاره به یک داستان است که آرایه تلمیح را می سازد. گزینه های ب (نقل بیت سعدی)، ج (نقل حدیث) و د (نقل مصراع حافظ) همگی نمونه هایی از تضمین هستند.

تضمین یعنی آوردن عینِ سخن دیگری (مانند آیه، حدیث، شعر یا نثر) در کلام خود. این کار برای زیبایی، تأکید یا ادای احترام انجام می شود.
مثال: سعدی بیتی از فردوسی را تضمین کرده است: «چه خوش گفت فردوسی پاکزاد / که رحمت بر آن تربت پاک باد / 'میازار موری که دانه کش است / که جان دارد و جان شیرین خوش است'».

تفاوت اصلی در نحوهٔ ارجاع است. در تضمین، بخش کاملی از متن اصلی (آیه، حدیث، بیت، مصراع، جمله) عیناً نقل می شود. اما در تلمیح، فقط اشاره ای کوتاه به داستان، شخصیت، آیه یا حدیث می شود و متن اصلی نقل نمی گردد.

بله، تضمین است. زیرا «بسم الله الرحمن الرحیم» عیناً آیه اول سوره فاتحه (و آغازگر سوره های دیگر قرآن به جز توبه) است و نقل قول دقیق بخشی از قرآن کریم محسوب می شود.

بخش تضمین شده، بیت دوم است: «گر برکنم دل از تو و بردارم از تو مهر / آن مهر بر که افکنم آن دل کجا برم؟».
شعر تضمین شده از کمال الدین عبدالرزاق کاشانی (یا کمال خجندی طبق برخی منابع) است که حافظ در بیت اول با عبارت «گفتهٔ کمال» به او اشاره کرده است.

یکی از اهداف اصلی، اعتبار بخشیدن به سخن خود با استناد به کلام بزرگان (مانند آیات قرآن، احادیث یا اشعار شاعران نامی) است. اهداف دیگر می تواند نشان دادن دانش ادبی، ادای احترام به صاحب اثر اصلی، زیبایی بخشیدن به کلام، و ایجاد ارتباط فرهنگی با خواننده باشد.